به نوشتۀ وبسایت رسمی 'شورای ملی روز آسترالیا'، در این روز آسترالیایی‌ها «زمین، احساس برابری، روش زندگی، دموکراسی و آزادی' موجود در این کشور را جشن می‌گیرند.
در این وبسایت آمده است: «روز آسترالیا به معنای قدردانی و بزرگداشت کاری است که هر آسترالیایی برای ملت معاصر و پویای ما انجام می‌دهد. از مردم ابورجینل و جزیره‌نشینان تنگۀ تورِس- که بیش از ٦٥ هزار سال در این کشور بوده‌اند- گرفته تا آن‌هایی که نسل‌ها در این‌جا زندگی کرده و تا آن‌هایی که از تمامی گوشه‌های جهان آمده و کشور ما را خانۀ خود خوانده‌اند.»
هرسال صدها مراسم برای تجلیل از ٢٦ام جنوری در سراسر آسترالیا برگزار می‌شوند. مراسم اعطای شهروندی به شهروندان جدید و اهدای جوایز شخصیت‌های سال جزوی از برنامه‌های تجلیل از این روز هستند.
اما این روز از زمان نام‌گذاری‌اش به عنوان روز ملی آسترالیا، حاشیه‌های پرجنجالی داشته است و در سال‌های اخیر تقاضاها برای تبدیل آن به یک روز دیگر، به ویژه از سوی مردم بومی کشور، افزایش یافته اند. چرا؟
تاریخچۀ روز آسترالیا
بیست‌وششم جنوری ۱٧٨٨، روزی است که نخستین ناوگان کشتی‌های حامل زندانیان، محافظان و مقامات سلطنتی بریتانیا وارد سیدنی آسترالیا شدند.
نخست‌وزیر آنتونی آلبانیزی و فرماندار کل دیوید هرلی در جمع شهروندان جدید آسترالیا در کانبرا Source: AAP / Mick Tsikas
به گفتۀ او، نخستین بار در سال‌های ۱٨٢٠ تجلیل از ٢٦ام جنوری به عنوان روز ورود «بریتانیا به دنیایی جدید» با برگزاری مهمانی شبانه در دفتر فرماندار نیوساوت‌ولز در سیدنی آغاز شد. در این روز مردم عادی به تفریح و سرگرمی می‌پرداختند. تا اواخر قرن ۱٩، این روز یک مناسبت ویژۀ ایالت نیوساوت‌ولز باقی ماند و ایالت‌های دیگر سالروز تأسیس مستعمره‌های خود را جشن می‌گرفتند.
آقای مک‌کینا می‌نویسد، زمانی که آسترالیا از صدمین سال ورود اروپایی‌ها به این کشور تجلیل کرد، این روز یادآور واقعیت‌های ناراحت کننده و مایۀ خجالت بود، زیرا این کشور توسط زندانیان تأسیس شده بود.
در جریان سال‌هایی که به تشکیل آسترالیای فدرال در ۱٩٠۱ انجامید، بر اهمیت این روز به عنوان «روز بنیان‌گذاری/تأسیس» افزوده شد.
نخستین بار در سال ۱٩٣٨ روز ورود بریتانیایی‌ها به این سرزمین 'روز آسترالیا' نام‌گذاری شد و حکومت تعدادی بازیگر استخدام کرد تا صحنۀ ورود و لنگر انداختن آرتور فیلپ را در سیدنی کوو (Sydney Cove) بازنمایی کنند.
آقای مک‌کینا می‌نویسد: «نخستین شورای روز آسترالیا پس از جنگ جهانی دوم از سوی حکومت ویکتوریا ایجاد شد. و در سال‌های ۱٩٦٠، زمانی که روشن بود بریتانیا به جامعۀ اقتصادی اروپا می‌پیوندد، حکومت‌های تمامی ایالت‌ها شروع به ترویج روز آسترالیا کردند. این کار به معنای ترویج هویت آسترالیایی و انسجام اجتماعی در جامعه‌ای بود که مهاجرت غیربریتانیایی‌ها به آن به سرعت رشد می‌کرد».
به گفتۀ این مورخ، جایزۀ شخصیت سال آسترالیا که همه‌ساله در روز ملی آسترالیا اهدا می‌شود، اولین بار در ۱٩٦٠ ایجاد شد، اما مردم هنوز نسبت به این روز «بی‌علاقه» بودند. در ۱٩٦٤، حکومت برای نخستین بار رژه‌ای را با حضور نظامیان و گروه‌های موسیقی در شهر سیدنی برگزار کرد، اما تعداد نظامیان و نوازندگان بیشتر از تماشاچیان این برنامه بودند.
به باور آقای مک‌کینا، حتا تا سال‌های ۱٩٧٠ و ۱٩٨٠ روز ٢٦ام جنوری از اعتبار یک روز ملی نزد شهروندان برخوردار نبود.
بالاخره ٢۹ سال قبل در سال ۱٩٩٤ حکومت آسترالیا ٢٦ام جنوری را به عنوان روز ملی آسترالیا تعطیلی عمومی اعلام کرد.
روز ملی یا روز تهاجم؟
به نوشتۀ مارک مک‌کینا، 'انجمن پیشروان ابورجینی‌ها' (بومی‌ها) در سال ۱٩٣٨ زمانی که حکومت ٢٦ام جنوری را روز آسترالیا نام‌گذاری کرد، از آن به عنوان روز سوگواری یاد کرد. به باور بومی‌ها، این روز سرآغاز غضب زمین‌ها و تهاجم بر فرهنگ آن‌ها بود.
در سال ۱٩٨٨ که ورود بریتانیایی‌ها به آسترالیا ۲۰۰ ساله شد، بومی‌های زیادی مراسم بزرگداشت از روز آسترالیا را تحریم کردند و اعلام کردند که این روز برای آن‌ها نیست و آن را 'روز تهاجم' نامیدند.
رِچیل بس‌بریج، استاد جامعه‌شناسی و مارک چو، استاد علوم سیاسی در دانشگاه کاتولیک آسترالیا، در این باره با یازده شورای شهری که روز مراسم اعطای شهروندی شان را از ٢٦ام جنوری به روز دیگری تغییر داده بودند، مصاحبه کرده‌اند.
به نوشتۀ آن‌ها، عدم اشتراک بومی‌ها در مراسم تجلیل از روز ملی آسترالیا، یکی از دلایل تغییر این روز از سوی این شوراها بوده است.
جنجال حکومت مرکزی با شهرداری‌ها
در سال‌های اخیر و با افزایش انتقادها از روز ملی آسترالیا در ٢٦ام جنوری، تعدادی از شوراهای شهر اعلام کردند که مراسم اعطای شهروندی شان را در این روز برگزار نمی‌کنند. این مسأله با واکنش جدی از سوی حکومت مرکزی روبه‌رو شد.
در ٢٠۱٧، تمامی ٥٣٧ شورای شهر آسترالیا نامه‌ای را از الکس هاوک، معاون وزیر مهاجرت وقت دریافت کردند که در آن تهدید شده بودند اگر از ٢٦ جنوری به عنوان روز آسترالیا تجلیل نکنند، از فهرست برنامه اعطای شهروندی حذف می‌شوند.
حکومت پیشین ائتلاف تحت رهبری اسکات موریسن در سال ۲۰۱۹ قانونی را تصویب کرد که به موجب آن، شهرداری‌ها یا باید مراسم شهروندی خود را در ۲۶ جنوری برگزار می‌کردند یا از حق برگزاری آن محروم می‌شدند.
در نتیجه این قانون، شهرداری‌های یارا و داربین در ملبورن امتیاز برگزاری این مراسم را از دست دادند.
اما حکومت کارگر در ماه دسامبر ۲۰۲۲ قانون الزام شهرداری به برگزاری مراسم شهروندی در ۲۶ام جنوری را لغو کرد و شهرداری‌های حذف شده از فهرست برگزارکنندگان این مراسم دوباره امتیاز خود را به دست آوردند.
در پی لغو این قانون و چندماه پس از از رای منفی آسترالیایی‌ها به پیشنهاد ایجاد صدای بومیان در پارلمان، ۸۱ شهرداری اعلام کردند که مراسم شهروندی خود را در ۲۶ام جنوری برگزار نخواهند کرد.
