وقتی دکتر احمدناصر سرمست، بنیان‌گذار و رییس انستیتوت ملی موسیقی افغانستان، در ماه جولای ۲۰۲۱ برای گذراندن تعطیلات تابستانی مکاتب افغانستان به آسترالیا آمد، هرگز تصور نمی‌کرد که نظام جمهوری «به آن سادگی» سقوط کند و طالبان دوباره برگردند.
اما هنوز دوره ۱۴ روزه قرنطینه اجباری را در هوتل نگذرانده بود که روند سقوط السوالی‌ها و ولایت‌های افغانستان به دست گروه طالبان آغاز شد.
او می‌گوید: «در آغاز فکر می‌کردم که 'خوب، جنگ است، یک السوالی و یک ولایت دست‌به‌دست می‌شود، حکومت دوباره کنترل این السوالی یا ولایت را به دست می‌آورد'، ولی متأسفانه هر روزی که گذشت، می‌دیدیم که طالب دارد به دروازه‌های کابل نزدیک‌تر می‌شود.»
دکتر احمد ناصر سرمست در میان اعضای ارکستر زهره Source: Supplied / Supplied/Ahmed Naser Sarmast
او می‌گوید، با وجود «تمام سفیدنمایی‌هایی که از طالبان می‌شدند»، «آشکار بودند که طالبان تغییر نکرده‌اند و تغییر نمی‌کنند» و با برگشت شان موسیقی افغانستان بار دیگر به قهقرا می‌انجامد.
'قدرت نرم موسیقی'
آقای سرمست که در سال ۱۹۹۴ به عنوان پناهنده از افغانستان به آسترالیا آمده بود، پس از دریافت دکترای موسیقی از دانشگاه موناش در سال ۲۰۰۵، تصمیم گرفت عمر خود را وقف موسیقی کشور زادگاهش بکند.
او می‌گوید: «طرح ایجاد انستیتوت ملی موسیقی افغانستان جزو پروژه بزرگی بود که در پوهنتون (دانشگاه) موناش به ابتکار من و به حمایت بخش موسیقی، مرکز مطالعات آسیا و مرکز علوم موناش برای بازسازی سکتور موسیقی افغانستان ریخته شده بود.»
اما می‌گوید چون این پروژه بسیار بزرگ و هزینه‌بردار بود، در سال ۲۰۰۸ تصمیم گرفتند روی یک طرح کوچک‌تر و امتحانی کار کنند و در نهایت در ماه جون ۲۰۱۰ انستیتوت ملی موسیقی افغانستان را در کابل بنا نهادند.
احمدناصر سرمست در سال ۲۰۱۸ به خاطر بنیان‌گذاری انستیتوت ملی موسیقی افغانستان و ارکستر زهره برنده جایزه پولار شد که به نوبل موسیقی معروف است. Credit: Supplied/ANIM
اما این شهرت و موفقیت توجه طالبان را نیز جذب کرد و باعث شد این انستیتوت در جمله اهداف طالبان قرار بگیرد.
به گفته آقای سرمست، طالبان بین سال‌های ۲۰۱۴ و ۲۰۲۱ چهار بار تلاش کردند انستیتوت ملی موسیقی افغانستان را هدف قرار دهند.
دکتر سرمست در سال ۲۰۱۴ از یک حمله انتحاری طالبان که هدف آن خاموش‌سازی همیشگی او بود، با از دست دادن موقت شنوایی خود جان سالم بدر برد.
گروه اسلام‌گرای افراطی طالبان دشمنی دیرینه‌ای با موسیقی داشته‌اند و آن را باعث «فساد اخلاقی» می‌دانند. این گروه در دور اول حاکمیت خود در اواخر دهه ۱۹۹۰ میلادی نیز نواختن، شنیدن و پخش موسیقی و همچنین خریدوفروش سازها را «حرام» اعلام کرده بود.
و این کابوسی بود که در نخستین روز برگشت طالبان به کابل به واقعیت پیوست.
آقای سرمست می‌گوید: «از نخستین روز برگشت طالبان به شهر کابل، یکی از نهادهای آموزشی و علمی و فرهنگی که منحیث یک مرکز نظامی تحت کنترل شان درآمد، انستیتوت ملی موسیقی افغانستان بود.»
او می‌افزاید: «گروه‌های مسلح طالبان در هر دو شعبه انستیتوت ملی موسیقی افغانستان، در شعبه اولی و در شعبه جدیدی که تازه ایجاد و فعال گردیده بود، مستقر شدند.»
به گفته او، جنگجویان طالبان در همان روزهای نخستین سقوط هرچه را در ساختمان‌های انستیتوت ملی موسیقی افغانستان دم دست شان آمد، شکستند و از بین بردند، دواخانه، ذخایر غذایی و وسایل نقلیه آن را تاراج کردند و حساب بانکی و ساختمان‌های آن را نیز تصاحب کردند.
اما آنچه بیشتر از همه دل او را به درد آورد، شکستن اولین گیتار کلاسیکی بود که وارد افغانستان شده بود.
آقای سرمست می‌گوید، این گیتار متعلق به خواننده، نوازنده و آموزگار سرشناس موسیقی افغانستان، استاد محمدحسین آرمان، بود که به انستیتوت اهدا شده بود و در یکی از دهلیزهای آن به عنوان یک «اثر باارزش» نگه‌داری می‌شد.
او می‌گوید: «متأسفانه طالبان این گیتار را هم در نخستین روزهای آمدن شان به کابل از بین بردند.»
۳۰ جولای ۲۰۲۳: طالبان در حال سوزاندن سازها و سایر وسایل پخش موسیقی در هرات Credit: Ministry for the Propagation of Virtue and the Prevention of Vice/EPA/AAP Image
در آخرین مورد، مأموران این گروه در اوایل ماه جاری از رانندگان در کابل خواستند که از پخش موسیقی در داخل موترها و سوار کردن زنان «بی‌حجاب» و بدون همراه مرد خودداری کنند.
اعضای جامعه انستیتوت چگونه از افغانستان خارج شدند؟
آقای سرمست می‌گوید، از دهم یا یازدهم ماه آگوست ۲۰۲۱ که دیگر مطمئن شده بود افغانستان دوباره به کام طالبان سقوط می‌کند، برای نجات انستیتوت ملی موسیقی افغانستان و هنرجویان آن دست به کار شد.
این تلاش‌هایش منجر به ایجاد «ائتلاف بزرگی» از سیاست‌مداران، هنرمندان، نهادهای دادخواهی موسیقی و سازمان‌های حقوق بشری از سراسر جهان گردید.
دکتر سرمست می‌گوید که هنرجویان انستیتوت ملی موسیقی افغانستان دوباره به استیج جهانی برگشته‌اند. Credit: Supplied/ANIM
«در همکاری یا یک شبکه بسیار بزرگ، تقاضای پناهندگی گروهی اعضای انستیتوت ملی موسیقی افغانستان را به چندین کشور فرستادیم که خوش‌بختانه تنها کشوری که به ما جواب مثبت داد و حاضر شد که انستیتوت را منحیث یک نهاد و یک اجتماع بپذیرد، پرتگال بود.»
دکتر سرمست می‌گوید که این شبکه توانست پس از یک تلاش نافرجام در اواخر ماه آگوست ۲۰۲۱، در نهایت به کمک دولت و خانواده شاهی قطر، بین ۳ تا ۱۶ اکتبر ۲۷۳ نفر از اعضای جامعه انستیتوت ملی موسیقی افغانستان را از کشور خارج کند.
این انستیتوت از حدود یک‌ونیم سال بدین‌سو در پرتگال/پرتغال فعالیتش را از سر گرفته است و هنرجویان جوان آن در 'کنسرواتور برگه' در آن کشور آموزش می‌بینند.
او می‌گوید که قرار است در آینده نزدیک ۳۸۰ از اعضای جامعه انستیتوت موسیقی افغانستان نیز به پرتگال بروند.
برنامه‌ریزی برای سفر هنری به آسترالیا
ارکستر زهره، تنها گروه نوازندگان زن افغانستان، که در سال ۲۰۱۵ در چهارچوب انستیتوت ملی موسیقی افغانستان ایجاد شد، در سال ۲۰۱۹ برای نخستین بار به آسترالیا آمد.
دختران زهره نخستین نوازندگان افغانستان بودند که در اپرا هاوس سیدنی اجرا کردند.
دکتر سرمست می‌گوید که این‌بار قصد دارند با ارکستر جوانان انستیتوت ملی موسیقی افغانستان در آینده‌ای نزدیک باز هم در سیدنی و ملبورن اجرا کنند.
