Tο πέρασμα του Τρικαλινού στιχουργού και ποιητή Κώστα Βίρβου από το ελληνικό τραγούδι «ήταν μια ευλογία» όπως είχε πει ένας άλλος μεγάλος στιχουργός και ποιητής, ο Μάνος Ελευθερίου.
Ο Βίρβος βέβαια είχε μια ιδιαίτερη αδυναμία στους μετανάστες. Ο πατέρας του ήταν από τους πρώτους Έλληνες που μετανάστευσαν στις Ηνωμένες Πολιτείες στις αρχές του 20ού αιώνα και έζησε δύσκολα χρόνια, μέχρι που επαναπατρίστηκε στα Τρίκαλα και έκανε οικογένεια.
«Ο πατέρας μου αγαπούσε πάρα πολύ τους ανθρώπους που βρίσκονταν μακριά από την Ελλάδα και είχε γράψει πάρα πολλά τραγούδια γι’ αυτούς. Τους είχε μες στην καρδιά του. Αποτελούσαν κεντρικό σημείο της δουλειάς του», λέει η κόρη του αείμνηστου Κώστα Βίρβου, Μαρία, συγγραφέα της βιογραφίας του περίφημου στιχουργού, που φέρει τον τίτλο «Κώστας Βίρβος – Εγώ δεν ζω γονατιστός» και κυκλοφόρησε στα τέλη του 2019.
Kostas Virvos. Source: Supplied
Πρώτα χρόνια στα Τρίκαλα και στην Αντίσταση
Οι γονείς του Κώστα Βίρβου ήταν και οι δυο Τρικαλινοί με καταγωγή από την Κρανιά Ασπροποτάμου Τρικάλων, ένα χωριό της Πίνδου. Ο ίδιος γεννήθηκε στην πόλη των Τρικάλων στις 29 Μαρτίου του 1926.
18 χρόνια αργότερα περνά πρώτος στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, λέει η κ. Βίρβου, στο SBS Greek.
«Ήταν 1944 και περνά στις γραμμές της Εθνικής Αντίστασης κατά των Γερμανών κατακτητών και εντάσσεται στην Ενιαία Πανελλαδική Οργάνωση Νέων (ΕΠΟΝ). Συνελήφθη και φυλακίστηκε για την αντιστασιακή του δράση καιλίγο έλειψε να εκτελεστεί. Ο πατέρας του μάζεψε αρκετά χρήματα και τα έδωσε για να τον απελευθερώσουν», λέει η κ. Βίρβου.
Μετά την αποφυλάκισή του, ο Βίρβος συνεχίζει την αντιστασιακή του δράση και πηγαίνει στα βουνά και συναντά τον Άρη Βελουχιώτη, την ηγετική αυτή μορφή της Εθνικής Αντίστασης και υποστράτηγο τότε του ΕΛΑΣ.
Kostas Virvos, Apostolos Kaldaras. Source: Facebook: Kostas Virvos - Biography / Κώστας Βίρβος - Βιογραφία
«Οι αντάρτες είχαν ήδη μπει στα Τρίκαλα, και γενικά λειτουργούσαν προστατευτικά προς την πόλη. Είχαν σώσει πάρα πολλοί Εβραίοι, καθώς οι αντάρτες τούς ενημέρωναν έγκαιρα όταν οι Γερμανοί ετοιμάζονταν για εφόδους στις κατοικίες τους», λέει η κ. Βίρβου.
Μετά τον πόλεμο, στις αρχές της δεκαετίες του 1950, ο νεαρός Βίρβος διορίστηκε δημόσιος υπάλληλος στην Αθήνα.
«Επρόκειτο για έναν συμβιβασμό, καθώς είχε ήδη ξεκινήσει να ασχολείται με το γράψιμο τραγουδιών, αλλά ο πατέρας του δεν τον άφηνε να γράφει. Ετσι, κράτησε τη δουλειά του στο δημόσιο και συνέχισε να γράφει».
Καλδάρας και Βαμβακάρης: Τα πρώτα τραγούδια
Από το 1948 είχε ξεκινήσει ήδη να γράφει τραγούδια και το πρώτο του το χάρισε τον επίσης γεννημένο στα Τρίκαλα, μεγάλο λαϊκό συνθέτη Απόστολο Καλδάρα, ο οποίος ήταν λίγο μεγαλύτερος από τον Βίρβο.
«Είχαν πάει στο ίδιο Δημοτικό Σχολείο στα Τρίκαλα, γνωρίζονταν από μικροί και είχαν εκτίμηση ο ένας για τον άλλον».
Το τραγούδι αυτό ήταν το «Θα το 'βρεις από άλλη» που το τραγούδησε ο Μάρκος Βαμβακάρης, που ήταν πολύ δημοφιλής εκείνη την εποχή. Τον Βαμβακάρη συνόδευε η Σούλα Καλφοπούλου.
Η κ. Βίρβου μας διηγείται και το εξής περιστατικό με τον Βαμβακάρη:
Giorgos Mitsakis, Apostolos Kaldaras, Kostas Virvos. Source: ERT Archives / Kallitechniko Kafeneio
«Πολύ μετά την πρώτη συνεργασία τους και όταν στην Ελλάδα δεν ήταν ‘της μόδας’ το ρεμπέτικο τραγούδι, οι παλιοί ρεμπέτες, όπως ο Βαμβακάρης, δεν μπορούσα να βρουν εταιρίες να ηχογραφήσουν τα τραγούδια τους».
«Όταν κάποια εποχή, ο Βίρβος ήταν ήδη φτασμένος, έδωσε κάποιους στίχους στον Βαμβακάρη για να τους βάλει μουσική. Εκείνος του τους επέστρεψε προτείνοντάς του να τους δώσει σε κάποιον άλλο συνθέτη, αφού, όπως έλεγε, οι δισκογραφικές δεν έπαιρναν τα τραγούδια του».
«Ο πατέρας μου τότε, πήρε τους στίχους, τους έσκισε μπροστά στον Μάρκο και του είπε: ‘Μάρκο, ή θα τα φτιάξεις και θα τα πεις εσύ, ή δεν θα τα πει κανένας άλλο».
«Πολλές φορές», λέει η κ. Βίρβου, «το τραγούδι περνά από διάφορες φάσεις, γίνεται μόδα και καμιά φορά σπουδαίοι καλλιτέχνες πέφτουν στην αφάνεια».
Ο συμπατριώτης του, Τσιτσάνης
Ο Βασίλης Τσιτσάνης και ο Κώστας Βίρβος ήταν συμπατριώτες και στενοί φίλοι. Αλλά δεν είχαν γνωριστεί στα Τρίκαλα.
Ο Τσιτσάνης ήταν αρκετά χρόνια μεγαλύτερος σε ηλικία από τον Βίρβο, με τον πρώτο να φεύγει από την γενέτειρά του αρκετά νωρίς, ενώ η καριέρα του είχε ξεκινήσει προπολεμικά.
«Ο πατέρας μου ήξερε τον αδερφό του Βασίλη Τσιτσάνη, τον Χρήστο, o οποίος έμενε στα Τρίκαλα, έπαιζε πολύ καλό μπουζούκι και είχε ένα ουζερί. Εκει ο Βίρβος γνώρισε τον Βασίλη Τσιτσάνη».
Η συνεργασία τους στο λαϊκό τραγούδι μάς έχει δώσει υπέροχα τραγούδια, όπως τα: «Γεννήθηκα για να πονώ», «Ζαΐρα», «Περιπλανώμενη ζωή», «Η σκιά μου κι εγώ», «Θα κάνω ντου βρε πονηρή». Αλλά και το «Της γερακίνας γιος», που είναι και ο τίτλος της βιογραφίας.
«Της γερακίνας γιος»
«Το τραγούδι αυτό αναφέρεται σε αυτό που είχε ζήσει ο πατέρας μου όταν είχε συλληφθεί και βασανιστεί από τους Γερμανούς στη διάρκεια της Κατοχής.
Σε μια παλιότερη συνέντευξή του ο Βίρβος είχε πει: «...με έριξαν στο απομονωτήριο (...) Πονούσα σε όλο μου το κορμί (…) Μέσα εκεί υπήρχε ένα κούτσουρο. Του είπα: 'Σε παρακαλώ να ξαπλώσεις στο κούτσουρο κι εγώ πάνω στο σώμα σου. Ετσι έγινε. Σηκωνόμασταν τη νύχτα να ξεμουδιάσουμε. Δεν κράτησε πολύ. Δυο μερόνυχτα. Αυτό είναι το αναπαυτικότερο κρεβάτι που κοιμήθηκα ποτέ. Απ’ αυτό εμπνεύστηκα το ‘ούτε στρώμα να πλαγιάσω, ούτε φως για να διαβάσω’, που γράφω στη ‘Γερακίνα’».
Το πρωτο-τραγούδησε ο Τσιτσάνης, με τη χαρακτηριστική χροιά της φωνής του, μαζί με την Λιζέτα Νικολάου.
«Το τραγούδι αυτό είναι σπουδαίο για κάθε φάση της ζωής του ανθρώπου, ο οποίος παίρνει δύναμη και κουράγιο».
H σχέση του με τον «Σερ» του ελληνικού τραγουδιού
Το άλλο τραγούδι που είχε αγαπήσει πολύ ο Βίρβος ήταν το «Ένα όμορφο αμάξι με δυο άλογα», που τη μουσική είχε συνθέσει ο ερμηνευτής του τραγουδιού, ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης.
Με τον Βίρβο ήταν πολύ φίλοι από τα πρώτα τους βήματα, όταν ο Μπιθικώτσης υπηρετούσε τη στρατιωτική του θητεία και ο Βίρβος ήταν ακόμα νεαρός φοιτητής.
Συνεργάστηκαν πολύ στενά σε τραγούδια όπου ο Κώστας Βίρβος έγραφε τους στίχους και ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης συνέθετε τη μουσική και τραγουδούσε τραγούδια όπως τα: «Ρίξε μια ζαριά καλή», «Εγνατίας 406», «Στου Μπελαμή το ουζερί», «Ο κυρ Θάνος πέθανε», «Καράβι με σημαία ξένη». Είναι μόνο μερικά από τα 200 τραγούδια που έγραψαν.
Kostas Virvos, Grigoris Bithikotsis. Source: Facebook: Kostas Virvos - Biography / Κώστας Βίρβος - Βιογραφία
Ο Κώστας Βίρβος βάφτισε και τον γιο του Γρηγόρη, τον επίσης Γρηγόρη Μπιθικώτση, που ακολουθεί τα χνάρια του πατέρα του στο τραγούδι.
Σχέση ζωής με τον Καζαντζίδη
Όταν ρωτήσαμε την Μαρία Βίρβου για την σχέση του πατέρα της με τον Στέλιο Καζαντζίδη, ξεκίνησε να μιλά για το κομβικό λαϊκό έργο «Καταχνιά» που κυκλοφόρησε το 1965 σε μουσική του Χρήστου Λεοντή που τραγούδησε ο Καζαντζίδης και τον συνόδευε η Μαρινέλλα.
Η περίοδος εκείνη ήταν στο αποκορύφωμά της η μεταναστευτική «έξοδος» των Ελλήνων προς την Δυτική Ευρώπη και την Αυστραλία.
Christos Leontis, Maria Virvou. Source: Facebook: Kostas Virvos - Biography / Κώστας Βίρβος - Βιογραφία
«Ήταν τραγούδια που έπαιρναν μαζί τους οι μετανάστες, όπως ‘Το Διαβατήριο’, ‘Στις φάμπρικες της Γερμανίας’ και πολλά άλλα».
Ο «Θεσσαλικός Κύκλος»
Λίγους μήνες μετά την πτώση της Χούντας, τον Δεκέμβριο του 1974, κυκλοφόρησε ο «Θεσσαλικός κύκλος» με συνθέσεις του Γιάννη Μαρκόπουλου και στίχους του Κώστα Βίρβου.
Τα τραγούδια αναφέρονται στα προβλήματα που αντιμετώπιζαν οι Θεσσαλοί αγρότες στις αρχές του 20ού αιώνα όταν τα χωράφια και τα κτήματά τους τα εξουσίαζαν οι τσιφλικάδες.
«Για πρώτη φορά χρησιμοποιεί την διάλεκτο, την τοπική, την θεσσαλική, και για πρώτη φορά γράφεται ποίηση στη διάλεκτο αυτή. Το έργο έχει ενσωματώσει τα ωραία χρώματα της Θεσσαλίας, την ιστορία της και τους ανθρώπους της, με μουσική γραμμένη από ένα Κρητικό, τον Μαρκόπουλο».
Στα τραγούδια αυτά υπήρχαν αιχμές για την πολιτική κατάσταση της Ελλάδας. Οι τραγουδιστές οι οποίοι ερμηνεύουν τα τραγούδια των δίσκων είναι ο Λάκης Χαλκιάς, η Βίκυ Μοσχολιού, η Λιζέτα Νικολάου, ο Χαράλαμπος Γαργανουράκης και ο Παύλος Σιδηρόπουλος.
Γνωριμία με Μίκη
Με τον Μίκη Θεοδωράκη γνωρίστηκαν μετά το 1960. «Ο πατέρας μου έδωσε στον Θεοδωράκη τους στίχους για το ‘Κοιμήσου αγγελούδι μου’, ένα νανούρισμα, που από μόνο του αποτελεί μια κατηγορία», λέει η κ. Βίβου στο SBS Greek.
Ο Θεοδωράκης έχει γράψει για τον Βίρβο: «Ο Βίρβος είναι ένα από τα μεγάλα κλαριά επάνω στο δέντρο της Ελληνικής μουσικής. Είναι ο λαϊκός ποιητής που έγραψε χιλιάδες τραγούδια.
«Πολλοί από μας και από σας δεν θα ξέρετε ότι τα τραγούδια που έχετε αγαπήσει και τραγουδήσει και με τα οποία έχετε συγκινηθεί, έχετε κλάψει, έχετε πονέσει, έχετε ελπίσει, τα έχει γράψει εκείνος».
Mikis Theodorakis, Maria Virvou. Source: Facebook: Kostas Virvos - Biography / Κώστας Βίρβος - Βιογραφία
Αδελφικός φίλος, ο Πλέσσας
Ο Κώστας Βίρβος ήταν πολύ φίλος με τον σπουδαίο συνθέτη Μίμη Πλέσσα, τον οποίο εκτιμούσε απεριόριστα.
Μαζί έδωσαν στο κοινό πολλά μοναδικά τραγούδια σε σπάνια και σημαντική θεματολογία, όπως τους «Διαλόγους» του Λουκιανού, τα οποία κυκλοφόρησαν σε δύο εκδόσεις με σημαντικούς ερμηνευτές, όπως ο Αντώνης Καλογιάννης και ο Σάκης Μπουλάς.
Το έργο «Πανόραμα», το οποίο επίσης κυκλοφόρησε σε δύο εκδόσεις με σημαντικούς ερμηνευτές, όπως ο Θέμης Ανδρεάδης.
Το έργο «Ζει» με τους: Γιώργο Νταλάρα και Γιάννη Καλαντζή, το «Τα Δώδεκα του Στράτου» με τον Στράτο Διονυσίου και τη «Θάλασσα Πικροθάλασσα» με τον Γιάννη Πουλόπουλο και την Ρένα Κουμιώτη. Το κορυφαίο τραγούδι της συνεργασίας τους ήταν η «Άγια Κυριακή».
Kostas Virvos, Mimis Plessas. Source: Facebook: Kostas Virvos - Biography / Κώστας Βίρβος - Βιογραφία
Η δημιουργική φιλία με τον Θεόδωρο Δερβενιώτη
Με τον Δερβενιώτη είχε γράψει περίπου 700 τραγούδια.
«Θεσσαλός και ο Δερβενιώτης, με καταγωγή από το Πήλιο, έφεραν μια φρεσκάδα του τραγούδι, είχαν στενό συνεργάτη τους τον Καζαντζίδη και έφτιαξαν ορισμένα από τα χαρακτηριστικότερα τραγούδια των μέσων του 60 ('Το Διαβατήριο', 'Της κοινωνίας ναυαγός', 'Ένα πιάτο άδειο στο τραπέζι')».
Μεγάλες επιτυχίες εναρμονισμένες στο ελαφρολαϊκό πνεύμα στα τέλη της δεκαετίας του '60 και στις αρχές του '70, έγραψαν τραγούδια για Τόλη Βοσκόπουλο, όπως το «Σε ικετεύω», το «Ψύλλοι στ’ αυτιά μου» που έκαναν μεγάλες πωλήσεις.
Το 1974 συνεργάστηκαν σ’ έναν κύκλο τραγουδιών με τίτλο «Το Ρεμπέτικο Περιβόλι», με θέματα μουσικά και στιχουργικά από την ιστορία του ρεμπέτικου.
Kostas Virvos. Source: Facebook: Kostas Virvos - Biography / Κώστας Βίρβος - Βιογραφία
Πολύχρονη έρευνα
Η κ. Βίρβου, που είναι καθηγήτρια Πληροφορικής στο Πανεπιστήμιο Πειραιώς, για χρόνια ψηφιοποιούσε το φωτογραφικό και αρχειακό υλικό που συγκέντρωνε.
«Στα πέντε χρόνια της συγγραφής της βιογραφίας, χρειάστηκε να συνομιλήσω με ιστορικούς, λαογράφους, δημοσιογράφους, με ανθρώπους που γνώριζαν τον Κώστα Βίρβο».
Οι συνεντεύξεις αυτές έγιναν για να διασταυρωθούν οι πληροφορίες που συγκέντρωνε ενώ στην πορεία της έρευνας, η κ. Βίρβου ανακάλυψε ιστορίες για τον πατέρα της, που δεν γνώριζε ούτε καν εκείνος.
«Βρήκα μια εφημερίδα της Νέας Υόρκης από το 1920, που περιγράφει ένα αυτοκινητιστικό δυστύχημα, που είχε ο πατέρας του Κώστα Βίρβου, που ήταν από τους πρώτους Έλληνες μετανάστες στην Αμερική, πριν επιστρέψει και κάνει οικογένεια στα Τρίκαλα».
Στην πορεία της έρευνας, η κ. Βίρβου ανακάλυψε πολλά ανέκδοτα τραγούδια.
«Βρήκα κάποιες πρώτες εκδόσεις κάποιων τραγουδιών, όπως το ‘Καράβι’, σε μουσική του Βασίλη Τσιτσάνη».
Το βιβλίο «Κώστας Βίρβος-Εγώ δεν ζω γονατιστός» για τον σπουδαίο Κώστα Βίρβο αποτελείται από 730 σελίδες και περιγράφει με πιστότητα τη συγκλονιστική ζωή του Κώστα Βίρβου, στιχουργού 2.500 τραγουδιών.
"Kostas Virvos - Biography" book cover. Source: Facebook: Kostas Virvos - Biography / Κώστας Βίρβος - Βιογραφία
Ο βίος και το έργο του διατρέχουν την ιστορία της νεότερης Ελλάδας και ολόκληρου του λαϊκού τραγουδιού.
Πατήστε Play στην κεντρική φωτογραφία για να ακούσετε το podcast.
