Hlenthawinak Zeitin Dah Kan Hrial Lai

Kum 2020 cu Australia rammi caah sungh zatlak taktak kum a si, a ruang cu kum dang nakin phaisa lei hlennak he pehtlaiin ri-pawt a tam cem kum a si tin Australia Competition and Consumer Commission nih a chim. Nikum nak hmanh in tu kum hi a zual hma chin kho rih tiin ralrinnak thawng an thanh.

Shocked woman

Different scams cost $22 million to the culturally and lingusistically diverse communities in Australia in 2020. Source: Getty Images/Peter Dazeley

ACCC tangah a ummi scamwatch chirchan in kan hmuh khawh mi cu kum 2020 chungah  phaisa $22 nuai tluk scammers (Hlenthawi hmangmi) nih Australia rammi an hlen hna i phaisa lei in hlennak a tawngmi hi mipem deuh an si.

Kum 2019 i phaisa sunghmi he cuai van thlai tti tikah a hmuh khawh mi cu zatuak 60% leng in a tam deuh.

ACCC ah lutlai rian a tuanmi Rickard nih nikum nak hmanh in tukum ah a tam deuh rih kho men tiah a chim.

COVID-19 nih  achuahpi mi hlenthaiwnak

Ahopoah online le maivan ah caan tam deuh kan hmang hna, kan lungsi a vang cun, thil dangdang cawk duh zongah hmaitonh in thil cawkmi a man lio khawh a si ti lo tikah mi hlen hmang pawl nih caan tha an i lak.

Scamwatch nih 2020 chungah 5,400 tluk ripawtnak an don, cu chungah a tam deuh cu COVID-19 he a pehtlaihnak an ngei dih. A phaisa fangin an sunghmi hi $6 nuai a si.

Ngandamnak le sii ai lei he pehtlaiin Australia rammi nih hlennak in phaisa an sunghmi hi $2 nuai a si. Cucu pulrai puanchuah hram a thok hnu in a cang mi a si i zatuak 2000 leng a kai.
people using laptops
Online scammers prompt people to click on a link to access their devices. Source: Getty Images/izusek
COVID-19 lio le online thil cawk- na pumpak konglam an zoh khawhning

Online hmangin thil cawk hi a luancia thla 18 chungah an karh kho taktak tiin Kynan Albassit nih a chim.

Phihkhark tuah a si chungah hin biatak tein online hmangin thil cawtu an karh i cu ve bangin thil cawtu konglam pawl hna cu dawr ngeitu hna sinah hrawmh a si.

" Zeitin dah dawr ngeitu nih thil cawtu an konglam pawl an fimtawl hna ti mi hi ruah a hau ngai mi a si" tiin Albssit nih a fianter.

"Chawdawr ngeitu hna hi biatak tein an i ralrin a herh a hlein website le QR code an ser tikah, a ruang cu zei tluk him dah si timi hi thil cawtu caah a biapi tuk mi a si."

Mi hlen hmangtu tam deuh nih hin chawlehthal a tuahmi hna sin in na email address hna kha an zoh cun a hman lomi thil man thumhnak link hna kha an in kuat hna.

Kha link kha na phone chungah a ummi na konglam vialte zoh khawh nak lam cu a si.

Na phone chung ummi zoh khawhnak nawl an ngeih ah cun na bank kong siseh a dangdang vialte kha an duhning poah in an tuah khawh cang.

Cu nih a kan cawn piak mi cu, na hngalh bal lo mi sin in link hmeh awk a rat tikah zei tik hmanh ah hmeh lo ding  a si lai.
A thief on a computer
The ACCC has recorded a huge spike of complaints about an SMS scam called 'Flubot'. Source: Getty Images/RUSSELLTATEdotCOM

"Hi bantuk hlennak a tongmi pawl tam deuh cu mirang holh a thiam tuk lo mi pawl an si, cun an nih pawl cu midang nak in nihlawh le thla hlawh a niam deuh mi an si fawn" tiin Kynan Albassit nih a ti.

Phaisa lehthalnak hlennak

ACCC sin in kan hmuh khawh mi cu phaisa lehthalnak he pehtlaiin hlennak a tongmi hi mipem deuh an si.

Tahchunnak ah 'HOPE Business' app kha mi tam ngai nih phaisa an sunghnak cu a si i social media hmangin mipi sinah theihternak an tuah.

"A hleiin hlentawinak a tongmi hi Kawlram mi le Sri Lanka miphun pawl an si."

Google le Apple phone compani nih mah bantuk app a dikfel lomi pawl hna cu hloh dingin an i zuam cuahmah. 

Cun phaisa hlennak hi a tam deuh cu phone chawnhnak hmangin a si. 

Pumpak konglam le an phaisa lak fir piak an duh hna caah cozah lei in kan in chawnh hna, tax office leiin kan in chonh hna tiin mi an hlen hna. Hi bantuk hlennak hi 2019-2020 kar ah zatuak 250% tluk a kai. 
Scammer
Source: Getty Images/SEAN GLADWELL
'Flubot' - Mi hlennak caah an hmanmi phunkhat 

ACCC nih ralrinnak an tuah ngai mi pakhat cu phone in cakuat a lut mi mihlennak a min ah FLUBOT tiin an auhmi  asi.

Android phone a tlaihmi nih a tang lei hmanthlak langhter ning bantuk in cakuat an don. Cakuat chungah a cuangmi link te kha na hmeh sual ah cun (voicemail 7.apk) download an fial lai. Mah na download a si ah cun na phone chung in a ummi vial te kha an zoh piak khawh i an in lak piak khawh dih. 

Ahohmah theihter na duh lo mi na bank chung luhnak tiang in an lak khawh dih lai caah download na tuah lo ding a biapi taktak.
Flubot SMS
Flubot scam operates by sending a text message with a link which installs malware on the receiving device. Source: Shamsher Kainth

Mah bantuk cakuat na don a si ahcun a ran nak in delete / hlonh colh ko. Zei taktak hmanh hmeh lo tein na um ah a tha cem.

Telstra le Optus nih hlennak cakuat a luh khawh lo nak ding caah biatak tein rian an tuan.
The Little Black Book of Scams
The ACCC's 'The Little Black Book of Scams' provides information about all the scams. Source: ACCC

Share
Published 31 August 2021 5:09pm
By Melissa Compagnoni
Presented by Cung Khuk Zawn


Share this with family and friends