Palek nih na fa kan tlaih tiah phone hun chawnh lai hi a ho nulepa hmanh nih duhmi a si lai lo. Nain, cutin chawnhmi na si sual ahcun, na ruahning tluk in a chia tukmi cu a si lai lo dah.
Apakhatnak ah na hngalh a herhmi cu Australia ahcun, mino nih nawl an buar, upadi ning in an zulh lo a si ahcun, dangtatnak peknak cha in zeitindah hi minung nih a nuncan ziaza le a thangchomi le nunthar ah thlennank a ngeih khawh lai ti kha Australia upadi nihcun fakdeuh in a tuakmi a si.
Victoria Legal Aid (Upadi Bawmhnak) zungah ah riantuantu, Anoushka Jerominus nih a chimmi cu,
“palhnak cu ahopaoh nih tuahkhawhmi a si ko ti kha hngalhpinak pek a si, sihmanhsehlaw, hi tuahsualmi nih zeitluk indah amah pumpak caah siseh, midang caah harsatnak a chuahpi timi an ifian khawh le an hngalhnak ding ca zongah, icawnpiaknak le ichimhhrinhnak zong a si” tiah a ti.
Australia ramchung khualipi cio ah mino le upadi kong a ngeihmi zulhphung cu aa dang cio mi a si. HIbantuk idannak um aikun, aakhatmi tete, an I lawhnak tete zong tampi an um ve. Cu tampi lak chungah an I kkhahnak pakhat cu, kum 10 a simi ngakchia nih zeibantuk nawlbuar sualnak a tuahtu asi zongah, a sualnak bantuk in biaceihpiak le a sualnak bantuk in amah in tuanvo ala lai lo.
Ngakchia a si ah, mino an si ah – upadi an buar asi ahcun, mino le upadi timi sin ah ap le chiah an si lai I, cucu, palek sin in a si lai.
Ngakchia pakhat ah palek nih an tlaih asi ahcun, palet nih cungakchia cu biruahnak an tuah lai.. kum 14 in a tanglei a si ahcun, hringtu nulelpa asilole, upadi nignin cawmkentu an um ve hrim lai. Kum 14 in 17 karlak an si ahcun, ngakchia nih a ho dah, ra seh, timi kha duhthimnak a ngei. A hodah ti tik ah, a nulepa, a chungkhat maw, sihni maw, a hawile kum 18 cung a simi maw, mino riantuantu pakahtkhat kha a duhmi thimnak nawl a ngei.
Jerominus nih biatak tein a chimmi cu, palek he biaruahnak thawk hlan ah, sihni kan herh tiah halnak tuah hmasa ding a si tiah a chim. Nangmah na umnak sang ahkhan ‘legal Aid’ timi zungah ‘sihni’ ka herh tiah hal khawh an si ko. Asile, sihnih nihcun zeidah an tuahpiak khawh lai ti a si ahcun,
- Nawlbuartu mino kha zeidah an lawh, an dam tha maw ti thawng hlatnak an tuah khawh,
- Biaceihnak zung a riantuannig le Palek an riantuanning hrilhfiahnak zong a tuah khawh
- Zeibantuk sualnak in dah dantatnak pek an sitimi hrilhfiahnak an pek khawh
- Biaceihnak zung a riantuanning kong ah ruahnak pekkhawh
- Zeibantuk duhtimnak dah upadi ning tein an ngeih timi kha chimh fiannak
- Zeitluk indah palek nih an tlaih hna, sual an phawtmi hna hi a ngan/zeitluk indah a khingrit ti bantuk kha hrilhfiahnak an pekhawhmi cu an si.
Holhlettu a phakhlan paoh cu biaruahnak thawkkhawh asi lo. Holhettu zong nih upadi bawmhnak zung a si ahc, biaceihnak zung a si ah – hmankhawh le halkhawh an si.
Mino pakkhat khat nih upadi nawl a buar I, a voikhatnak a nawl buar a si ahcun, asilole, a tuahmi sualnak kha a zualtuklomi a si, a si ahcun palek nih ralrinnak lawng an pek lai.
Nain, palek zong nih an zoh I, hihicu, biaceihnak zung ah a rat I biaceihtu nih a kong aceihpiak a hau tiah an ruah a si ahcun, hibantuk sualphawtnak zong an tuah khawh vemi a si.
Na sualnak a zualmi asi ah, zapi tlawnlennak le mibu chungah nunhimlo in a chia tu na si sual ahcun, thawnginn bantuk in hren chungah an in kalpi cholh lai I, a thaizing tibantuk kha biaceihnak zungah kalpi colh na si lai.
Biaruahtik ah sihni ka herh lai tiah nah al hna lo hmanhah, biaceihnak zung caah na herh asi ahcun, hal khawh a si ko. Sihni auhnak caan na ngeihlo asi ahcun, biaceihnak zungah ‘herhtik ah hmantlak sihni’ an um ko, anmah zong cu auhchom khawh an si ko.
Biaceihnak zung na phak tik ah, dantatnak cu nangmah le na buarmi upadi ning inpek le biachahpiak na si lai. Tangka maw an in liamter lai, a silole, tlangrian dah an in tuan ter lai. Asilole, thawngtlak dah na silai – hihi, cu, biaceihtu nih nawl a chuahmi a si lai. Sihmanhsehlaw, thawngthlak ngaingai hi cu, a donghnakbik, tiawk hngalh tilo hnu ah pekmi dantatnak a sit awn.
Charlest Sturt Sianghleiruan ah professor pakhat a simi, Katherine Mc Farlane nih a chimmi cu, Australia ram ah ‘mino le upadi’ timi nihhin, mino pawl thawng thlak an sinak hnga lo kha aa zuammi le timhmi a si tiah a ti.
Cu ti chimh tik ah, dantatnak pek an si lai lo tinak kha a si lo. Zapi nih hngal asimi cu, thawng inn ahcun, sualnak tu kha a karh chin, a zual chin ti hi a si a si. A kum no tein, upadi nawl a buarmi na si I, upadi lei he pehtlaihnak a ngeimi na si ahcun, thawngtlak an si – hihi cu na caah a thami cu asi bak lo. Nangmah bawmh na herhmi cu a herhning in na dong kho lai lo, nawl a buar tilo tiah chim hi a har, cucaah, n akum a hun tlin hnu ahcun, upa nawlbuartu, misual ah ican a fawi te tiah a ti.
Nangmah pumpak na si ah, na fale pakahtkhat ‘mino le upadi’ timi sin ah an I teltum a si ahcun, nangmah le umnak sang ahkhan ‘upadi bawmhnak zung’ ahkhan chawn hna law, thatein bawmhnak halkhawh an si.
