L-iddisinjar tal-bini fl-Awstralja skont il-kultura Aboriġina: x’inhu u għaliex huwa importanti?

Designers of the University of Technology, Sydney's National First Nations College aspire to make it a place of connection with Country. Credit: Greenaway Architects, Warren and Mahoney, OCULUS

SBS bil-Malti

View Podcast Series

Get the SBS Audio app

Other ways to listen

Il-Pajjiż huwa t-terminu fil-qalba tal-wirt Indiġenu Awstraljan u l-prattiċi kontinwi. L-ambjent li aħna parti minnu, għandu istorja mifruxa fuq għexieren ta’ eluf ta’ snin ta’ preżenza, kultura, lingwa, u l-konnessjoni tal-Ewwel Nazzjonijiet ma’ dak kollu li huwa ħaj. Allura, kif għandhom l-arkitetti, il-periti, il-korpi tal-gvern u dawk involuti kreattivament fil-bini jinteraġixxu mal-għarfien Indiġenu meta jiddisinjaw il-bini u l-inħawi urbani fejn ngħixu?

Punti Ewlenin

Hija idea komuni żbaljata li wieħed jaħseb li l-kultura Indiġena hija kullimkien l-istess fl-Awstralja. Mhux il-każ.
Bidla li qed tiżviluppa fid-disinn tal-bini qed tara li l-proġetti ta’ bini jkunu bbażati skont il-Pajjiż. Din hija xi ħaġa differenti mill-idea li kollox l-istess fl-ippjanar tal-bini urban.
Fid-disinn tal-bini skont il-Pajjiż, mill-ippjanar sal-proġett finali, dawk li għandhom għarfien dwar l-Ewwel Nazzjonijiet, l-ambjent, u l-prattiċi tas-sit tal-proġett speċifiku, imexxu l-proċess.

Il-protezzjoni Indiġena tal-espressjoni kulturali Indiġena fil-forom kollha tagħha hija protetta skont

United Nations Declaration on the Rights of Indigenous Peoples

Fis-snin riċenti fl-Awstralja sar ħafna xogħol biex ikunu stabbiliti l-

protocols that set standards in creative practices

meta jsir xogħol ma’ nies tal-Ewwel Nazzjonijiet fuq proġetti ta’ arti.

Imma kif wieħed jagħmel l-għarfien Indiġeni u l-prattiċi kontinwi viżibbli fl - ispazji fejn ngħixu fl-ibliet Awstraljani?

Tlabna kemm esperti Indiġeni kif ukoll mhux Indiġeni biex jaqsmu l-għarfien tagħhom dwar il-ħolqien ta’ spazji u bini li ġejjin minn sistemi kemm b’għarfien Aboriġinali kif ukoll minn dawk tal-Pajjiżi tal-Punent.

Batı Avustralya’daki Karijini Ulusal Parkı’ndaki yabani çiçekler. Source: Getty / TED MEAD

Il-Professur Brian Martin huwa dixxendent tal-popli ta’ Bundjalung, Muruwari u Kamilaroi, u huwa oriġinarjament minn New South Wales.

Huwa wieħed mill-ko-awturi tal-

International Indigenous Design Charter

, li jissettja l-aħjar protokolli ta’ prattici għall-iddisinjar ta’ bini kummerċjali skont ir-rispons kulturali.

Jispjega għaliex għal kwalunkwe proġett mibni, kemm jekk ikun bini pubbliku, pjazza jew tpinġija kbira fuq ħajt, id-disinn jeħtieġ li jissodisfa l-kultura Indiġena tal-post stess li fih jinsab il-proġett.

L-għarfien kollu ġej mill-post.
Professor Brian Martin, co-author International Indigenous Design Charter

“U huwa għalhekk li l-protokolli tal-aħjar prattika ta’ xogħol huma dwar li nħarsu lejn is-sidien Tradizzjonali ta’ dak il-post u l-għarfien … li għandu x’jaqsam ma’ dak il-post u Pajjiż partikolari.”

Id-disinn immexxi mill-Indiġeni huwa disinn immexxi mill-Pajjiż għax fl-Awstralja m’hemmx kultura Indiġena waħda biss.

“L-idea li kollox l-istess tinjora affarijiet li huma speċifikament lokali. Pereżempju, Boonwurrung f’Victoria huwa differenti ħafna minn Kamilaroi fi New South Wales, u Bidjara fi Queensland jew Noongar f’Perth,” jispjega l-Professur Martin.

Jefa Greenaway jaqbel. Huwa wieħed mill-arkitetti Aboriġini rikonoxxuti f’Victoria. Oriġinarjament huwa minn NSW, dixxendent tal-Popli Wailwan/Kamilaroi u Dharawal.

Jefa Greenaway jgħid li r-rikonoxximent tad-diversità tal-kulturi Indiġeni fl-arkitettura “ssir opportunità ta’ appoġġ għall-vuċi”.

“Tkun ta’ appoġġ fl-idea tal-ekwità fid-disinn. In-nies tal-Ewwel Nazzjonijiet mhux bilfors kellhom siġġu madwar il-mejda biex jinvolvu ruħhom fi proġetti kbar ta’ bini."

Jefa Greenaway: “We know across this vast island continent that there are over 270 distinct language groups and 600 dialects.” Credit: Aaron Puls

Id-disinn speċifiku komunitarju jmur lil hinn mill-ġeografija, u jinkludi rabtiet ma’ affarijiet bħall-familja u l-antenati, id-drawwiet, it-twemmin spiritwali, u l-lingwa.

Jekk iddur madwar il-kampus tal-Università ta’ Melbourne tista’ tara eżempju ta’ iddisinjar ta’ din ix-xorta, skont il-Pajjiż fis-sit fejn il-parti tal-istudenti tikkonnettja mad-Distrett Ewlieni tal-Belt ta’ Melbourne fi Swanston Street.

Jeff Greenaway, li kkoordina l-proġett, jgħid li dawk l-Indiġeni kollha interessati u involuti fil-proċess tad-disinn mill-bidu nett, identifikaw kanali antiki tal-ilma qrib is-sit minn fejn is-sallur kien jemigra għal aktar minn 60,000 sena biex jasal sa Birrarung (ix-Xmara Yarra) biex inissel iż-żgħar tiegħu.

It-tim iddisinja rotta tal-amfiteatru u l-Plaza biex joħloq mill-ġdid fejn joqgħod l-ilma, uża veġetazzjoni u materjali Indiġeni u ħoloq netwerk għall-ġbir tal-ilma bl-għadajjar madwar il-kampus.

Filwaqt li r-rotta tal-ilma l-qadima ġiet mgħammra b’pajpijiet biex issostnu s-sistema tal-ilma tax-xita, is-sallur jista’ jkompli jgħaddi.

Joħloq għarfien mill-ġdid li qegħdin nibnu fuq wirt ta’ 67,000 sena ta’ rabta kontinwa ma’ dan il-post.
Jefa Greenaway, Greenaway Architects

Jeff Greenaway jgħid li d-disinn wassal biex il-kontinwità kulturali Indiġena tingħata prominenza.

A University of Melbourne built project recreating the eels’ migration path from water to land, is a metaphor for Indigenous resilience, says architect Jefa Greenaway. Credit: Peter Bennetts

Il-Professur Martin jgħid li “r-rabta ta’ kulħadd u kollox ma’ xulxin” hija element fundamentali tal-proċessi tad-disinn immexxija mill-Indiġeni.

Id-disinjaturi jeħtieġ li jimpenjaw ruħhom kontinwament mal-post u n-nies tiegħu, u li ma jqisux il-protokolli kulturali bħala xi ħaġa li għandhom jagħmlu u li jispiċċaw f’ċerti fażi tal-proġett.

“Ir-relazzjonijiet jinbnew madwar iż-żmien tal-proġett, kemm jekk ikun proġett ta’ riċerka kif ukoll jekk ikun proġett ta’ disinn.

“Kemm jekk tkun ditta tal-arkitetti jew korp tal-gvern jew dawk li jaħdmu fix-xogħol tal-bini jridu jibnu r-relazzjoni man-nies u l-post.”

Desiree Hernandez Ibinarriaga, hija mara Messikana ta’ nisel Mayan, Aztec u bi sfond Bask, u tgħallem fid-Dipartiment tad-Disinn tal-Università ta’ Monash.

Matul ir-riċerka tagħha għad-dottorat b’kollaborazzjoni ma’ nisa żgħażagħ Indiġeni fl-Awstralja u l-Messiku u għalliema mhux Indiġeni, hija żviluppat metodoloġija ta’ tfassil ta’ proġetti għall-benefiċċju tal-għarfien u d-diversità bijokulturali tal-Ewwel Nazzjonijiet.

The sense of cultural identity is integral to Indigenous design methodologies, says Dr Ibinarriaga. “In design we focus on problem-solving and so [in Country-led design] it becomes essential to look locally, harnessing our surroundings.” Credit: Desiree Hernandez Ibinarriaga

Dr Ibinarriaga kienet residenti fi skola f’Victoria, qabel ma bdiet ir-riċerka tagħha ma’ studenti Indiġeni hemmhekk.

“Domt tmien xhur biex bnejt relazzjoni mal-istudenti u l-għalliema biex ġejt aċċettata mill-bniet, l-għalliema u l-istaff tal-iskola.”

Ir-riċerka tagħha laħqet il-qofol tagħha f’workshop bijokulturali bil-għan li tissaħħaħ l-identita’ kulturali tal-istudenti permezz tar-rabtiet mal-Pajjiż.

“Il-Pajjiż huwa l-post li neżistu fih; insejjaħlu ’Tonantsintlalli’, jiġifieri Ommna l-Art bil-lingwa tal-antenati tiegħi, bin-Nahuatl,” tgħid Dr Ibinarriaga.

“Fil-metodoloġiji Indiġeni nikkonċentraw [infasslu bini madwar] il-Pajjiż, l-art, is-smewwiet, l-ilmijiet li ngħixu fihom.

“Imma wkoll, ir-rabta ta’ kollox ma’ xulxin, jiġifieri r-relazzjonijiet li għandna ma’ dak li huwa materjali u dak mhux materjali.”

Where Eels Lie Down by Kamilaroi artist Reko Rennie is one of the features referencing Country in Parramatta Square.

Olivia Hyde hija d-Direttur tal-Eċċellenza fid-Disinn tal-Arkitetti tal-Gvern fi NSW.

Flimkien ma’ tim apposta, fosthom l-arkitett prinċipali Dillon Kombumerri, raġel Yugambeh mill-Gold Coast fi Queensland, żiluppaw flimkien

Connecting with Country Framework

Dawk interessati u involuti fil-proġett li adottaw il-qafas tax-xogħol huma impenjati li jfasslu proġetti mibnija skont l-ambjent li jagħtu riżultati pożittivi kemm għall-Pajjiż kif ukoll għall-Komunita ’.

“Huwa għall-komunitajiet Aboriġini li jużaw dan il-qafas fuq il-proġetti tagħhom biex jiċċelebraw ir-riżultati li jixtiequ jaraw hemmhekk,” tgħid Olivia Hyde.

“Huwa f’idejn l-aġenziji tal-gvern lokali li jħeġġuhom jinvolvu ruħhom b’mod xieraq u b’rispett mal-komunitajiet Aboriġini dwar il-proġetti li qegħdin jieħdu ħsieb.

Huwa wkoll għall-arkitetti u disinjaturi u żviluppaturi oħra tal-ambjent li jiżguraw li l-proġetti ta’ bini li qed jagħmlu qed joħolqu riżultati ta’ Pajjiż b’saħħtu.”

Ħames snin fit-tfassil tiegħu, il-qafas ta’ xogħol inkorpora elementi mmexxija mill-Pajjiż li jidhru fi proġetti diġa eżistenti, bħall-Parramatta Square.

“Kien iddisinjat mad-detenturi tal-għarfien kulturali Dharug mill-bidu nett,” tispjega Olivia Hyde.

“Allura, kien hemm proċess integrat ħafna ta’ xogħol mal-komunità fl-iżvilupp tal-pjanti għall-pjazza.”

Country-led design reasserts the primacy of the place where an infrastructure project is situated. The Waratah flower, found across southeastern Australia is the protagonist of a Dreamtime story explaining its red colour. Here, a Waratah flower light installation during Vivid Light 2017 in Sydney. Credit: Manfred Gottschalk/Getty Images

Prof Martin, whose background lies in the visual arts creative practice, says the opposite tokenistic approach to project design is not uncommon.

Ġejt li kont avviċinat qrib it-tmiem tal-proċess li jingħata x-xogħol, meta niftakru “Oh rridu ninkludu persuna Indiġena.”
Professor Brian Martin, co-author International Indigenous Design Charter

“Dak li jkun jonqos f’dak ix-xogħol mhux it-tmexxija Indiġena.

“Tispiċċa b’xi ħaġa li ma tintegrax dak li huwa l-aktar importanti tal-Pajjiż fil-proċess u mbagħad fil-bini lest, ikun xi jkun il-proġett.”

Fil-każ ta’ Paramatta Square, id-disinjaturi ħadmu biex l-istorja u l-prattiċi kontinwi tas-sit ikunu viżibbli, tgħid Olivia Hyde.

Il-karatteristiċi jinkludu xogħol tal-arti Indiġeni, ċirku ta’ Dharug u sensiela ta’ disinji fil-pavimentar b’referenza ta’ evidenza storika tal-laqgħat Indiġeni li jmorru lura eluf ta ’snin.

“Tirreferi għall-abitazzjoni fit-tul u l-importanza kulturali ta’ dan il-post għan-nies Aboriġini.

“Imma hija wkoll dwar ir-rikonoxximent li l-kultura tibqa’ għaddejja u hija ħajja u għal dejjem.

“U għalhekk, qed tiżgura li l-prattiċi kulturali ħajjin jistgħu jinżammu ħajjin u jiġu ċċelebrati u jkunu miftuħa għal kulħadd, anke għal nies speċifiċi fejn dan ikun xieraq.”