Key Points
- Obecnie Pierwotne Narody posługują się ponad 100 językami.
- Wiele języków jest zagrożonych bezpowrotnym wyginięciem.
- Najnowsze Narodowe Badanie Języków Rdzennych wykazało, że 31 społeczności na nowo odradza swoje języki.
Język jest specyficzny dla ludzi i miejsca — mówi się, że ziemia dała początek językowi.
Cathy Trindall, wiceprzewodnicząca Aboriginal Languages Trust, mówi, że język stanowi silną część jej tożsamości. Łączy ludzi z wiedzą przodków i wiąże się z odpowiedzialnością kulturową.
„Mówi mi, kim jestem” — mówi Cathy.
„Jestem bardzo dumna kobieta Gomeroi Murri Yinnar z północno-zachodniej Nowej Południowej Walii, czarnych równin Narrabri i wiem, że tam należę, ponieważ moje imię, mój język, moja kultura mi to mówią i to jest moje miejsce przynależności”.
Więc co by się stało, gdyby odebrano ci twój język? Takie było doświadczenie naszych ludów Pierwszych Narodów.
AIATSIS Paper and Talk_Kukatj language group. Credit: AIATSIS
Iloma językami mówiono w Australii?
Przed osadnictwem europejskim w całej Australii mówiono setkami języków i dialektów.
John Gibbs, dumny Wiradjuri z zachodniej Nowej Południowej Walii, jest dyrektorem wykonawczym Research and Education Group w AIATSIS, Australian Institute of Aboriginal and Torres Strait Islander Studies. Twierdzi, że możemy rozpatrywać liczbę języków na różne sposoby.
„Jeśli weźmiemy pod uwagę tylko języki, które są tak różne, że ktoś mówiący w sąsiednim języku nie rozumie, co mówisz, to było ponad 250 różnych języków” — wyjaśnia.
„Jednak język jest również formą tożsamości społecznej. Australijski angielski i amerykański angielski to technicznie ten sam język, ale jako Australijczycy zdecydowanie bardzo mocno identyfikujemy się z jednym, a nie drugim. Jeśli spojrzymy na języki z punktu widzenia tożsamości społecznej, w Australii używano od 600 do 800 różnych odmian językowych”.
Liczba ta poważnie spadła po osadnictwie europejskim.
Krajowe badanie języków tubylczych AIATSIS podaje, że obecnie w użyciu lub w fazie rewitalizacji jest 123 języków.
Dotyczy to odrębnych języków Cieśniny Torresa.
Leonora Adidi, lingwistka i tłumaczka z Wysp Cieśniny Torresa, mówi, że w zachodniej i środkowej części Cieśniny Torresa ludzie mówią językiem klasyfikowanym jako język aborygeński.
„Języki, którymi mówi się we wschodniej części Cieśniny Torresa, to języki papuaskie… Nie rozumiemy się nawzajem”.
Oprócz kilku dialektów, kreolski język wysp Cieśniny Torresa, czyli Yumplatok, jest nowym językiem społeczności. Według Australijskiego Biura Statystycznego jest to obecnie najczęściej używany język Pierwszych Narodów, którym posługuje się ponad 7000 osób.
Young aboriginal female students sitting with their tutor outdoors in the sun in Australia. Credit: SolStock/Getty Images
Gdzie podziały się języki?
Po osadnictwie europejskim wiele języków zaginęło z powodu ówczesnej polityki asymilacji i przymusowego odbierania dzieci rodzinom i społecznościom.
Ludzie nie mieli prawa mówić własnym językiem. Jednak niektóre języki były używane w tajemnicy i przekazywane młodszym pokoleniom.
Obecnie większość aktywnych języków w całej Australii i Cieśninie Torresa jest używana przez osoby starsze. Sto z nich uważa się za zagrożone, a tylko 12 jest przyswajanych przez dzieci jako pierwszy język.
Wiele nieaktywnych języków określa się jako „uśpione”.
Języki, którymi nie mówiono przez jakiś czas, nazywamy „śpiącymi”, a nie martwymi lub wymarłymi. Dzieje się tak, ponieważ coś, co śpi, można obudzić ponownie.John Gibbs, AIATSIS
Przebudzenie języka
W 2017 r. Pierwsze języki Nowej Południowej Walii zostały utrwalone w ustawie o językach aborygeńskich.
Ustawa uznaje, że języki te są częścią dziedzictwa kulturowego Nowej Południowej Walii. Ludy Pierwszych Narodów są opiekunami tych języków i mają prawo do ich ożywienia i pielęgnowania....Następuje zatem zmiana.
Najnowsze krajowe badanie języków rdzennych wykazało, że 31 społeczności w całym kraju na nowo wybudza swoje języki i zdobywa użytkowników.
Ale ożywienie Pierwszych Języków jest skomplikowane przez fakt, że ludy Pierwszych Narodów nie są społeczeństwem jednojęzycznym, podkreśla Aunty Leonora.
Oznacza to, że podczas gdy niektóre języki rozwijają się, innymi posługuje się tylko garstka ludzi.
„Jeśli chodzi o uzyskanie wsparcia i posiadanie ogólnokrajowego narzędzia do skutecznego prowadzenia ogólnokrajowego programu ożywienia tych języków, wyzwania są znacznie większe niż gdybyśmy byli, powiedzmy, jednorodni i jednojęzyczni” – mówi.
2024 Paper and Talk Participants, AIATSIS, and Living Languages. Credit: AIATSIS
Jaka jest rola AIATSIS
Centrum Języków Australijskich AIATSIS (ACAL) współpracuje ze społecznościami, aby wspierać rewitalizację języka.
AIATSIS przechowuje rękopisy, dzienniki i nagrania audiowizualne wczesnych europejskich odkrywców, którzy mieli styczność z Aborygenami i mieszkańcami Cieśniny Torresa. Te cenne zapisy są dostępne dla członków społeczności.
ACAL finansuje również regularną serię warsztatów „Paper and Talk”, sprowadzając badaczy społeczności do Instytutu, gdzie mogą uzyskać dostęp do swoich materiałów językowych wraz z doświadczonymi lingwistami.
„Pod koniec dwóch tygodni stworzyli zasób językowy, który można zabrać ze sobą do społeczności, aby rozpocząć podróż odnowy języka” — mówi John Gibbs.
AIATSIS sfinansowało również publikację ponad 20 słowników Aborygenów i mieszkańców Cieśniny Torresa.
Warlpiri Dictionary
Ponowne ożywienie języka poprzez szkoły
Aby języki mogły się rozwijać, dzieci muszą się nimi posługiwać.
W 2022 r. otwarto Gumbaynggirr Giingana Freedom School — pierwszą dwujęzyczną szkołę dla rdzennych mieszkańców w Nowej Południowej Walii.
Wnuk Cathy Trindall będzie uczęszczał do niej w tym roku i otrzyma holistyczne wykształcenie kulturowe.
„Nie chodzi tylko o naukę nazw delfinów lub wielorybów. Nauczą się, że jeśli wybiorą się na wycieczkę, zrozumieją ścieżkę Snu. Zrozumieją historie Stworzenia. Zrozumieją, że delfin jest w rzeczywistości częścią historii, która łączy ich z powrotem do miejsca, do którego należą i kim są”.
A classroon at The Gumbaynggirr Giingana Freedom School. Credit: SUSAN
Pielęgnowanie języka poprzez tłumaczenia
Od 2012 r. NAATI (Krajowy Urząd Akredytacji Tłumaczy i Interpretatorów) współpracuje z rządem Australii i organizacjami tubylczymi w celu zwiększenia liczby profesjonalnych tłumaczy w ramach swojego Projektu Interpretacji Rdzennych Ludów.
Celem jest, aby wszyscy przedstawiciele Pierwszych Narodów uczestniczyli w projekcie i aby ich prawa były przestrzegane w Australii, w ich języku.
Lavinia Heffernan jest tłumaczką języka Pintupi-Luritja i certyfikowaną tłumaczką NAATI.
„Pracujemy z osobami, dla których angielski nie jest pierwszym językiem... czasami angielski jest ich piątym lub szóstym językiem” — mówi.
„Obecnie jest 96 certyfikowanych tłumaczy języka Aborygenów i mieszkańców Cieśniny Torresa z 27 języków”.
Niedawno uczestnicząc w konferencji tłumaczy i tłumaczy, Lavinia zaobserwowała podobne historie opowiadane przez nowych migrantów i przedstawicieli Pierwszych Narodów.
„Urodziliśmy się, aby tłumaczyć jako dzieci… Byliśmy stałym pośrednikiem, który tłumaczył dla rodzin, a słuchanie, jak opowiadają swoje historie, jest bardzo podobne do naszych opowieści z dzieciństwa”.
READ MORE
Ngiyang
Subskrybuj podcast Australia Explained , aby uzyskać więcej cennych informacji i wskazówek dotyczących osiedlenia się w Australii.
