Гол агуулга:
- Уугуул иргэдийн уламжлалт арга Cultural burning өнөө үед ой хээрийн түймрийг бууруулж, эх нутгийн эрүүл мэндийг хамгаалах ‘шалгарсан’ шийдэл хэмээн улам бүр хүлээн зөвшөөрөгдөж байна.
- Уугуул иргэдийн газар нутгийн эрх нь Абориген нийгэмлэгүүдэд гал тавих уламжлалыг өөрсдийн мэдлэг, арга барилаар сэргээх боломжийг олгож байна.
- Энэ бол зөвхөн ой хээрийн түймрээс сэргийлэхээд зогсохгүй экосистемийг тэсвэртэй, тогтвортой байлгах Анхны үндэстнүүд цогц арга юм.
Бидний олонх нь галыг аюул занал гэж хардаг. Ялангуяа 2019-2020 оны 'Хар зун' болон 2024 оны өргөн талбайг хамарсан их түймрүүдийг бодож үзэхэд энэ гарцаагүй үнэн.
Гэвч Анхны үндэстнүүдийн хувьд . Газар нутгийн менежмент, хүнсний төлөвлөлт, экосистемийг—түймрээс хүртэл—хамгаалахад зайлшгүй шаардлагатай арга байсан юм.
Wunambal Gaambera Aboriginal Corporation chair Catherine Goonack is among those holding the baton of the fire tradition in Australia today. She learnt cultural burning directly from her ancestors. Photo: Russell Ord for WGAC
"Аав минь бидэнд 'Жил бүр газар нутгаа шатаах ёстой, ингэж байж хүнс хураах боломжтой болно' гэж хэлдэг байсан юм."
Гал тавих соёл бол өвөг дээдсийн маань арга, амьдралын хэв маяг юм. Тэд галыг эх нутгаа сэргээх, ургамлыг дахин ургуулах, түймрээс урьдчилан сэргийлэх хэрэгсэл болгон ашигладаг байсан" гэж Wunambal Gaambera Aboriginal Corporation дарга Catherine Goonack хэлж байна.
Firestick farming эсвэл cool burning гэж нэрлэгддэг энэ заншил колоничлолоос хойш өргөн хүрээнд хэрэглэгдэхээ больжээ.
Австрали гал түймэрт өртөмтгий болж, хүчтэй түймрүүдэд илүү эмзэг болсон шалтгаануудын нэг нь энэ гэж аж.
"Ахмад хүмүүс газар нутгаа эрүүл байлгахын тулд галыг ашиглах нь чухал гэдгийг мэддэг байсан" гэж Goonack онцолж байна.
2024 онд тэрээр Баруун Австралийн алслагдсан Хойд Кимберли бүс нутагт уламжлалт өргөн хүрээний гал тавих ёсыг дахин хэрэгжүүлсний үр дүнд гал түймрийн нөхцөл байдал хэрхэн сайжирсан тухай хамтран зохиогчоор тэр ажилласан байна.
"Сүүлийн 10 жилийн турш бид гал түймрээс сэргийлэхээр хяналт тавьж ирсэн. Өнгөрсөн хугацаанд сайн, муу үе олон байсан ч бид одоо зөв замдаа эргэн орлоо."
Судалгаагаар өв тээгч дөрвөн бүлэг бүс нутгийн халуун бүсийн саваннад урьд нь давамгайлж байсан хүчтэй түймрийг амжилттай хязгаарлаж чадсан болохыг тогтоосон байна.
Skills of assessing the right timing, and how to burn the right way, survive to this day. Fire walk by Jeremy Kowan, Uunguu Ranger and Wunambal Gaambera Traditional Owner. Photo: Mark Jones for WGAC
Хэрэв гал тавих ёс үр дүнтэй гэдэг нь батлагдсан бол яагаад үүнийг хаа сайгүй сэргээж болохгүй гэж?
Хойд Кимберли бүс нутгийн эрхийг уламжлалт эзэмшигчдэд буцаан олгосон юм. Үүнээс хойш соёлын хөтөлбөрийг бусад албан ёсны арга барилтай зэрэгцүүлэн хэрэгжүүлэх боломжтой болсон Австралийн цөөхөн газруудын нэг.
Энэхүү судалгааны тэргүүлэх зохиогч Tom Vigilante уугуул иргэдийн газар нутгийн эрхийг буцаан олгох нь "маш том өөрчлөлтийн үе" байсан гэж үзэж байна.
"Энэ нь хүмүүс өөрсдийнхөөрөө газар нутгаа удирдах эрхтэй болсон гэсэн үг.
Харин эсрэг хувилбар нь үндэсний цэцэрлэгт хүрээлэн эсвэл засгийн газрын агентлагууд галыг хариуцдаг бусад төрлийн газар бий болох явдал юм. Тийм нөхцөлд Абориген хүмүүс гал тавих үйл явцад нөлөөлөхийг оролдож болох ч өөрсдөө шууд удирдах эрхгүй байх болно гэлээ.
Австралази дахь Галын Онцгой Байдлын Албадын Зөвлөл (AFAC)-ийн Төлөвлөсөн гал тавих үндэсний менежер Trevor Howard хэлэхдээ “Кимберли болон өргөн хүрээний саванна бүс нутгийн уугуул иргэдийн галын менежментийг "Австралийн бусад бүс нутагт хэрэгжүүлж болох сайн жишээ" гэлээ.
"Сүүлийн 20 жилийн хугацаанд тэндхийн байгалийн төлөв байдал эрс өөрчлөгдсөн.
"Өмнө нь маш хүчтэй, өргөн хүрээтэй түймэр олон гардаг байсан бол одоо энэ бүс нутаг харьцангуй илүү зохицуулалттай, хяналттай болж, улирлын тохиромжтой үед бага эрчимтэй, хэсэг хэсгээр шатдаг болсон. Энэ өөрчлөлтийг уугуул иргэд удирдан хэрэгжүүлж, шинжлэх ухааны дэмжлэгтэйгээр явуулж байна."гэв.
Mr Vigilante elaborates on fire management techniques in North Kimberley: “A lot of burning is done by vehicles, some walking in the bush or burning around cultural sites. We also use aircraft because we're looking after close to a million hectares.” Photo: WGAC
Тэрээр муж, нутаг дэвсгэр бүр энэ арга барилаас хэр их үр ашиг хүртэх нь уламжлалт эзэдтэй хэр хамтран ажиллаж, тэдний мэдлэгийг хэрхэн хүлээн зөвшөөрөхөөс хамаарна гэж үзэж байна.
"Австрали даяар олон уугуул бүлгүүд бий, тэд тус бүр өөрийн нутгаа хамгаалах өвөрмөц холбоостой байдаг.
"Тиймээс муж, нутаг дэвсгэрийн агентлагууд эдгээр бүлгүүдтэй хамтран ажиллаж, тэдний зорилго, хэрэгцээг ойлгож, нутгийн онцлогт тохирсон соёлын гал тавих арга барилаа хөгжүүлэхэд нь дэмжлэг үзүүлэх шаардлагатай."
Гал эх нутгийн эрүүл мэндийг хэрхэн сэргээдэг вэ?
Gareth Catt бол нь Indigenous Desert Alliance -ын Цөлийн түншлэлийн менежер бөгөөд 2012 оноос хойш Хойд Нутаг, Баруун Австрали, Өмнөд Австрали дахь Анхны үндэстнүүдийн байгаль хамгаалагчидтай хамтран ажиллаж байна.
Түүний ажлын ихэнх хэсэг нь гал тавих уламжлалт арга барилыг орчин үеийн нөхцөл байдалд нэгтгэхэд чиглэжээ.
Ноён Catt гал тавих заншил нь ой хээрийн түймрээс урьдчилан сэргийлэх үр дүнтэй арга болдог гол шалтгаан нь энэ үйл явцыг хэрхэн хэрэгжүүлж байгаад оршдог гэж үздэг.
"Миний хамтран ажиллаж байсан хүмүүс галыг цаг агаарын нөхцөлтэй уялдуулан ашиглаж, түймэр хаашаа тархахыг урьдчилан ойлгож, эх нутгийн байгаль хэрхэн хариу үйлдэл үзүүлэхийг анхаардаг" гэж тэр хэллээ.
Ноён Catt ой хээрийн түймрээс урьдчилан сэргийлэх уламжлалт мэдлэгт дахин анхаарал хандуулах болсон талаар онцлон дурдлаа.
"Ялангуяа 2019-2020 оны томоохон зуны түймрүүдээс хойш хүмүүс уламжлалт мэдлэгт илүү их анхаарал хандуулж эхэлсэн."
Тэрээр цааш нь хэлэхдээ:
"Хүмүүс галыг хар үнс нурам үлдээдэг, аюул дагуулдаг зүйл гэж ойлгодог.
Гэвч галыг зохих ёсоор хэрэглэх үед энэ нь сүйтгэгч биш, харин нөхөн сэргээх хүч болдог. Хэрэв та галыг зөв цагт нь хэрэглэж, газар нутагтайгаа тогтмол харьцаж чадвал гал нь ургамлын олон янз байдлыг нэмэгдүүлж, шинэ ургалтыг дэмжих хэрэгсэл болдог гэжээ.
Joint research by members of the Ulladulla Local Aboriginal Land Council and academics from the University of Wollongong found that cultural burns significantly improve soil quality, allowing more nutrients and microbes to thrive. Photo: Paul Jones (UOW) Credit: pauljones
Профессор Anthony Dosseto энэ арга барилтай холбоотой хамгийн сүүлийн үеийн судалгааны үр дүнг хуваалцлаа.
Тэрбээр багийн гишүүн бөгөөд энэ судалгаа нь засгийн газрын агентлагуудын хийсэн төлөвлөсөн гал шатаалт болон гал тавих заншилын хөрсний эрүүл мэндэд үзүүлэх нөлөөллийг харьцуулан үзсэн байна.
Судалгааг Wollongong Их Сургуулийн эрдэмтэд болон Ulladulla Local Aboriginal Land Council-ийн гишүүд хамтран явуулжээ.
Судалгааны үр дүнд хоёр арга хоёул хөрсний чийгийг нэмэгдүүлж, нягтралыг бууруулах эерэг нөлөөтэй болохыг тогтоосон аж.
Гэхдээ уламжлалт арга нь илүү давуу талтай байсан гэж профессор Dosseto тайлбарлав.
"Жишээлбэл, хөрсний нягтралыг бууруулах үр нөлөө нь гал тавих аргаар шатаасан газруудад илүү өндөр байсан."
"Мөн эдгээр хөрсөнд нүүрстөрөгч, азотын агууламж засгийн газрын агентлагуудаас хэрэгжүүлсэн төлөвлөсөн гал шатаалттай харьцуулахад илүү их байгааг бид олж тогтоосон. Нүүрстөрөгч, азот нь энэ экосистемийн үндсэн шим тэжээлийн бодис тул маш чухал ач холбогдолтой."
Профессор Dosseto энэ судалгааны зорилго нь гал тавих уламжлал болон төлөвлөсөн гал шатаалтыг харьцуулж, аль нэгийг нь илүүд үзэх гэсэн зүйл биш болохыг онцолжээ.
Харин гол анхаарах зүйл нь нотолгоо, ойлголтыг хуваалцаж, гал тавих уламжлал нь ой хээрийн түймрээс сэргийлэх, экосистемийн эрүүл мэндийг дэмжихэд ямар үүрэг гүйцэтгэж байгааг тодруулахад оршиж байгаа юм гэлээ.
"Бидэнд галын менежментийн олон төрлийн арга барилыг багтаасан нэгэн төрлийн багаж хэрэгсэлтэй хайрцаг байна гэж үзье. Гэвч бид маш урт хугацааны турш Анхны үндэстнүүдийн энэ нутгийг хэдэн арван мянган жилийн турш хамгаалж ирсэн мэдлэг, арга барилыг үл тоомсорлож иржээ." гэж тэр хэллээ.
LISTEN TO
Уугуул одон орон судлал | Тэнгэр ба тэдний соёл
SBS Mongolian
17/09/202410:42
