सागर प्रसाईसँगको हाम्रो पुरा कुराकानी सुन्न माथि रहेको मिडिया प्लेयरको प्ले बटन थिच्नुहोस्
१) नेपालमा अपाङ्गता भएका मानिसहरुको स्थिति कस्तो छ ?
अहिलेको स्थितिमा अपाङ्गता भएका मानिसहरुको लागि धेरै चुनौतीहरु छन् । हामीहरुले प्रयोग गर्ने बाटो अपाङमैत्री हुनसकेको छैन् । त्यसमाथि काठमाडौंमा जताततै बाटोहरु खनिएका छन् ।
अपाङ्गता भएका मानिसहरुलाई हेर्ने दृष्टिकोणनै स्वीकार्य नभएकोजस्तो लाग्छ । पहिलोको तुलनामा भने अपाङ्गता भएका मानिसहरुलाई हेर्ने र बुझ्ने कुरामा सकारात्मक परिवर्तन आएको छन् । नेपाल सरकारले आफ्नो मातहतमा रहेका भवनहरु अपाङमैत्री बनाइरहेको छ ।
अधिकांश कुराहरुमा सुधार भएपनि काफी भइसकेको भने छैन् ।
२) अपाङ्गता भएका मानिसहरुले काम गर्ने सरकारीदेखि विभिन्न खालका कार्यस्थलहरु कतिको विश्वव्यापी मापदण्डअनुसार तयार भएका छन् ?
नेपालमा अपाङ्गता भन्नासाथ ह्विलचेयर प्रयोगकर्तालाई मात्र लिने गरिएको हुँदा पक्कैपनि उनीहरुलाई सहज भएको होला । म, आफैं ह्विलचेयर प्रयोगकर्ता भएकाले केही सहज महशुस गरेको छु ।
तर, अपाङ्गताभित्र विभिन्न विविधता हुने गरेको छ । त्यसमा दृष्टिविहिनदेखि सुन्न नसक्ने मानिसहरुपनि पर्दछन् । सुनाई सम्बन्धी अपाङ्गता भएका मानिसहरुको लागि सरकारी कार्यलयमा सांकेतिक भाषाका दोभाषे नहुँदा उनीहरुले आफ्ना कुरा राख्न पाउँदैनन् ।
त्यस्तै दृष्टिविहिनहरुले सरकारी फारम भर्न सक्दैनन् । अझ दुरव्यवहारको शिकार भएका बहिरा मानिसहरुले उजूरीसम्मपनि गर्न सक्ने स्थिति छैन्।
३) राजधानीको हिलो र धुलो खाल्डाखुल्डी सडकमा एक ह्विलचेयर प्रयोगकर्ता भएर हिड्नुका समस्याहरु के–के होला ?
काठमाडौंमा अहिले जताततै बाटो बनाउँदै गरेको हुँदा पानी पर्ने बितिक्कै हिलो हुन्छ । यसले गर्दा ह्विलचेयर प्रयोग गरेर हिड्न सकिन्न । मेरो घर अगाडी बाटो बनाउने काम भइरहेको हुँदा पानी पर्दा धेरै पटकमा घरमा थुनिएको छु ।
फेरि काठमाडौंको बाटोमा फुटपाथ साधुरिदै गएको हुँदा सडकबाट हिड्नुपर्ने स्थिति छ । सडकमा गुड्ने ठूला गाडीले हानिदिने डर जहिले भइरहन्छ ।
४) नेपालका सामान्य बाटोहरु किन अपाङमैत्री हुन नसक्नुको हो ?
नेपालका बाटोहरु निर्माण गर्दा अपाङमैत्री बनाइनेछ भनिएपनि ठेकेदारहरुले प्राथमिकता नदिएको पाइएको छ । नेपालमा बनाइएका बाटोहरु मानव केन्द्रित नभएर गाडी केन्द्रित निर्माण भएका छन् । सडक बिस्तारको क्रममा फुटपाथ खुम्याउँदै लगिएको छ ।
अपाङ्ता भएका मानिसहरुले खुम्याउँदै लगिएको फुटपाथ प्रयोग गर्न सक्ने स्थिति छैन् ।
Disability advocate Sagar Prasai spoke to SBS Nepali. Source: Supplied
५) विभिन्न तत्थाकंका अनुसार नेपालमा ह्विलचेयर प्रगोगकर्ताहरुको लागि ह्विलचेयर अभाव हुनुको कारण के होला ?
नेपालमा विभिन्न गैरसरकारीदेखि प्राइभेट कम्पनीहरुले ह्विलचेयर वितरण गरिरहेपनि ह्विलचेयर प्रगोतकर्ता र ह्विलचेयरको अनुपात मिलेको छैन् । सरकारले ह्विलचेयर वितरणको लागि बजेट विनियोजन गरेर काम गर्ने हुँदा प्रभावकारी देखिन्छ ।
डब्लुएचओको मापदण्ड अनुसार ह्विलचेयर जथाभावी वितरण गरिनुहुन्न भनिएको छ । ह्विलचेयर प्रयोगकर्ताको लागि ह्विलचेयर लुगाजस्तो भएकाले उनीहरुको नापअनुसार बनाउनुपर्छ भनिएको हुँदा सहजै नपाइएको हो ।
किनभने, नेपालमा ह्विलचेयर निर्माण गर्ने मानिसहरु स्वास्थ्य मन्त्रालयबाट प्रमाणित हुनपर्ने हुँदा अपुग छन् । ह्विलचेयरमात्र नभएर नेपालमा अपाङ्ता भएका मानिसहरुले प्रयोग गर्ने एसेस्टिभ डिभाइसहरुको अभाव छ ।
६) सरकार र गैरसरकारी संस्थाहरुले अपाङ्गता भएका मानिसहरुको जीवनस्तर बढाउन विभिन्न खालका सीपमुलक कार्यक्रहरु संञ्चालन गरिरहेका छन् । तैपनि अपाङ्गता भएका मानिसहरुको आर्थिक स्तर नबढ्नुको कारण के होला ?
अपाङ्गता भएका मानिसहरुको जीवनस्तरमा वृद्धि गर्न विभिन्न संघसंस्थाहरुले काम गरिरहेका छन् । तर, समस्या डरलाग्दो छ । नेपाल सरकारले अपाङ्गता भएका मानिसहरुको जीवनस्तर बढाउन केबल भत्ता वितरणलाई प्राथमिकता दिदाँ आर्थिक स्तरमा वृद्धि हुनसकेको छैन् ।
अपाङ्गता भएका मानिसहरुको जीवनस्तर बढाउनको लागि रोजगार सृजना गर्न सरकारको भूमिका महत्वपूर्ण हुन्छ ।
७) सरकारले अपाङ्गता भएका मानिसहरुको लागि सामाजिक सुरक्षा भत्ता वितरण गरेपनि प्रभावकारी हुन सकेको छैन् ? किन ?
जनचेतना नभएर धेरैले सरकारले वितरण गरेको अपाङ्गता परिचयपत्र धेरैले लिएका छैनन् । नेपालमा अपाङ्गता भएका मानिसहरुमध्ये करिव ४५ प्रतिशतसँगमात्र अपाङ्गता परिचयपत्र छ । अपाङ्गता परिचयपत्रविना सरकारले दिने सुविधाहरु प्रयोग गर्न पाईदैन् ।
लाज र सामाजिक प्रतिष्ठाका कारण अपाङ्गता भएका मानिसहरुले आफ्नो परिचय सार्वजनिक गर्न चाहेका छैनन् । फेरि अपाङ्गता परिचयपत्र बनाउन सम्बन्धित मानिसहरुसम्म सचेतना नपुगेको हुनसक्छ ।
८) अपाङ्गता भएका मानिसहरुको अवस्था सुधार्नको लागि के–के कुरामा ध्यान दिनु जरुरी छ ?
अपाङ्गताको पनि विभिधता छ भन्ने कुरा बुझ्नु जरुरी छ । सबैले अपाङ्गता भएका मानिसपनि हामीजस्तै मानिस हो भन्ने कुरा स्वीकार्न सक्नुपर्छ । उनीहरुलाई अवसर दिनसक्नुपर्छ भन्नेमा केन्द्रित हुनसाथ धेरै समस्याहरु समाधान हुन्छ ।
अपाङ्गता भएका मानिसहरु रोल मोडलको रुपमा आउन सकेका छैनन् । अपाङ्गता र गरिवी एकअर्काका पर्यारवाचीजस्तो भएका छन् । यसले गर्दा अपाङ्गता भएका मानिसहरुको आर्थिक स्थिति अझपनि तल्लो स्तरमा रहेको छ ।
९) अपाङ्गता भएका मानिसहरुको जीवनस्तर बढाउन आफन्त र निकट साथीहरुको भूमिका कतिको महत्वपूर्ण हुन्छ ?
अपाङ्गता भएका मानिसहरु र सामान्य मानिसहरुबीच अझपनि दुरी छ । त्यो कुरामा कमी आउनुपर्छ । अझपनि अपाङ्गता भएका बालबालिकाहरु सामान्य स्कुलमा जाँदैनन् ।
उनीहरु अपाङ्गता भएका बालबालिकाहरुमात्र पढ्ने स्कुल जाने हुँदा साथीहरुपनि त्यस्तैमात्र हुने गरेका छन् । यसले गर्दा उनीहरुले समाजको अन्य कुराहरु बुझ्नबाट बञ्चित हुने गरेका छन् । र, समाजले पनि उनीहरुलाई बुझ्न र स्वीकार्य सकेको छैन् ।
त्यसैले अपाङ्गता भएका बालबालिकाहरुलाई समावेशी शिक्षा दिनको लागि पहल गरिरहेका छौं ।
