Key Points
- E fesoasoani atu le Komisi o Faigapalota (AEC) e fa'asino atu le itumalo e te palota ai, ma le fale e lafo ai sau palota.
- E iai filifiliga i auala e lafo ai lau palota i se aso i luma mai, poo le aso tonu o le faigapalota.
- E maua fa'amatalaga i le palota i gagana 'ese'ese.
- E mafai ona fa'atulaga e le AEC se fa'amatala'upu pe a mana'omia se fesoasoani i le gagana.
E iai le itutino tu-ma'oti i Ausetalia e gafa ma le fa'atinoga o faigapalota. O le Komisi o Faigapalota, le Australian Electoral Commission (AEC) e fesoasoani i tagata uma e lafo a latou palota i le filifiliga o se malo tele.
Silafia lou itumalo palota
E 150 itumalo ua vaevaeina ai le atunu'u. E maua atu i le AEC se fesoasoani i luga o le 'upega tafa'ilagi e te silafia ai le itumalo palota o lo'o e alaala ai. Sa'ili lou itumalo palota i le .
E mafai fo'i ona e vala'au i le 13 23 26 pe o le 'au'aunaga fa'amatala'upu i le .
Sa'ili se fale palota
E faitau afe fale palota ua fa'atulagaina e le AEC. E aofia ai falea'oga, community centres ma halls a lotu ma Ekalesia - e avea uma ma fale palota i le aso o palota.
“E matua faigofie ona maua se fale palota lata ane,” saunoa ai Jess Lilley o le AEC.
“Ta i totonu lou pitonu'u ma lona postcode, ona su'e lea e le polokalame sui tauva i lou itumalo palota ma le nofoaga e lafo ai sau palota."
O le auala sili ona faigofie o lou alu i se fale palota lata ane, i le aso tonu o le palota lea e pa'u i taimi uma i se Aso To'ona'i.
E iai vaega e feoa'i i nofoaga e tausi ai tagata matutua, nu'u aupito maotua, falema'i ma falepuipui e ao mai a latou palota.

Election corflute signs are seen at the polling booth for the Werribee by-elections at Werribee in Melbourne. Source: AAP / DIEGO FEDELE/AAPIMAGE
Palota i lau gagana
O fale palota ma le itulau a le AEC i le 'upega tafa'ilagi ua fa'aliliuina i nisi gagana .
E mafai ona tauto'alua ma seisi tagata pe a mana'omia se fesoasoani. E mafai ona maua fesoasoani fa'amatala'upu i le e lafo ai lau palota i lau lava gagana.
Isi auala e lafo ai palota
E mafai ona lafo sau palota i se aso i luma mai o le aso o le palota, se early voting i nofoaga fa'atulagaina.
Ma e mafai fo'i ona e talosaga mo sau palota e lafo i le meli, se i luga o le 'upega tafa'ilagi poo se ofia o le AEC.
Palota mai seisi setete pe o se atunu'u i fafo
E leai se fa'afitauli i le atulaga, ona e mafai ona lafo sau palota i le meli se postal vote pe o se palota i se fale palota, interstate voting centre.
E mafai ona e palota mai se atunu'u i fafo. Fa'atumu le pepa e mafai ona maua i luga o le AEC website. E mafai ona lafo lau palota i nisi o Ofisa Komisi Maualuga o Ausetalia, se Australian High Commission i le atunu'u o loo e iai.

A dog stands as voters cast their ballots at a polling station during a federal election in Sydney, Australia, on Saturday, May 18, 2019. Credit: Bloomberg/Bloomberg via Getty Images
Fa'amatalaga fa'asalalauina
E tufaina e vaega 'upufai ma sui tuto'atasi fa'amatalaga i fafo ane o fale palota. Ae na saunoa William Bowe, e le tatau ona e se'etia ai.
“E ono tu'uina atu e se tagata o se vaega 'upufai se pepa i auala e te palota ai, se ‘how to vote’ card i le aso o le palota e fautuaina ai 'oe i le auala e te palota ai. E le fa'amalosia ai 'oe e te mulimulita'i i le pepa."
Lafo lau palota
O le a tu'uina atu le pepa palota lanu meamata ma le pepa palota lanu pa'epa'e.
Pepa palota lanu meamata
O le pepa palota lanu meamata e te palota ai mo se sui e to'atasi mai lotu itumalo palota mo le Maota o Sui, le House of Representatives (le Maota i Lalo o le palemene).
E 150 nofoa i le Maota o Sui ma e tofu ma le faipule mai itumalo palota uma nei. O le vaega 'upufai e aupito tele ona sui i le Maota o Sui e fa'avaeina le malo.
Na saunoa Mr Bowe, “e tele ina manatu nisi o palota o le filifiliga o le ta'ita'i o le atunu'u po'o le malo [le palemia]. O le ta'ita'i o le vaega 'upufai e malo i le palota ina ua mauaina le fa'asiliga o nofoa, o ia lena e avea ma palemia, ae e le palotaina e tagata se tofi palemia."
I lau palota i le pepa palota lanu meamata, e te tusia le numera ‘1’ i tafatafa o le sui e te fia palota iai, soso'o ma le ‘2’ i le isi au filifiliga, ma fa'asolo ai lava fa'apena i sui tauva uma i le lisi.
Pepa palota lanu pa'epa'e
O le pepa palota lanu pa'epa'e, e filifili ai sui o le Senate (Maota i Luga). E te palota mo se sui o le Senate mai lou setete po'o le teritori.
E fai sina valavala o le pepa palota pa'epa'e ona o le tele o le pepa ma le lisi o sui tauva.
Na fa'amatalaina e Mr Bowe:
“E 2 auala e te palota ai. E iai pusa i luga o le laina ma pusa i lalo o le laina. O pusa i luga o le laina, e ta'itasi mo vaega 'upufai. O le auala vave ma faigofie o le lisi o au filifiliga i vaega 'upufai e te mana'o ai ma fa'anumera mai le tasi e sili ona e mana'o ai i le ono e tele mana'o ai. Ae a fa'apea e iai ni sui tauva e te matua lagolagoina, e tatau la ona e lisiina fa'afauinumera i o latou suafa i pusa ia i lalo o le laina. A e palota i lalo o le laina, e tatau ona le i lalo ifo o le 12 pusa e te togia."
O le fa'afuainumeraina o lau palota, e lautele atu ai lona aoga. E fa'aigoaina o le 'preferential voting’.
“A fa'apea e le malo lau filifiliga muamua, ona fa'asolo lea o le faitau i lau filifiliga lona lua, ma alu ai fa'apena se'ia tofia se sui manumalo," saunoa ai Evan Ekin-Smyth o le AEC.

A ballot box is seen inside the voting centre at Collingwood in Melbourne, Saturday, October 14, 2023. Credit: CON CHRONIS/AAPIMAGE
O le a le mea e tupu pe a e le palota?
O le palota e fa'amalosia. E i le filifiliga a le AEC le faai'uga i tagata e iai ni mafua'aga e le lafoina ai ni a latou palota. E pei o tagata na i atunu'u i fafo ma faigata ona lafo ni palota.
Na saunoa Mr Ekin-Smyth, “a fa'apea o se tagata ua iai lona suafa i le lola palota ae le palota, o le a tu'uina iai se non-voter notice.”
“A fa'apea e isi se mafua'aga tatau, e le afaina lea. A leai, e ono tu'uina atu se sala tupe e $20, pe o se moliaga i le fa'amasinoga e ono o'o se sala tupe i le $170 ma le tau o le fa'amasinoga."
Subscribe or follow the Australia Explained podcast for more valuable information and tips about settling into your new life in Australia.
Do you have any questions or topic ideas? Send us an email to [email protected]