Key Points
- Ngày nay, Thổ dân Úc sử dụng hơn 100 ngôn ngữ.
- Nhiều ngôn ngữ đang có nguy cơ bị thất truyền.
- Khảo sát ngôn ngữ Thổ dân Quốc gia mới nhất báo cáo rằng 31 cộng đồng đang đánh thức lại ngôn ngữ của họ.
Ngôn ngữ vốn luôn rất đặc trưng cho mảnh đất và con người mỗi nơi — người ta nói rằng vùng đất là cái nôi sinh ra ngôn ngữ.
LISTEN TO
Sự đa dạng và hồi sinh của ngôn ngữ Thổ dân Úc
SBS Vietnamese
25/03/202507:50
Cathy Trindall, Phó Chủ tịch của tổ chức Aboriginal Languages Trust, giải thích cách ngôn ngữ là một phần bản sắc của cô.
“Nó cho tôi biết tôi là ai. Khi biết ngôn ngữ, tôi biết Đất nước, và Đất nước biết tôi.”
“Điều quan trọng là bạn phải có ý thức về sự gắn bó và hiểu biết, ngôn ngữ đi kèm với trách nhiệm về văn hóa. Ngôn ngữ đi kèm với việc hiểu biết về câu chuyện của Đất nước.”
“Tôi là một người rất tự hào mang dòng dõi Gomeroi Murri Yinnar đến từ phía tây bắc NSW, vùng đất đen Narrabri, và tôi biết đó là nơi tôi thuộc về vì tên của tôi, ngôn ngữ của tôi, văn hóa của tôi cho tôi biết điều đó, và đó là cội nguồn của tôi,” bà Trindall nói.
Cuộc điều tra dân số Úc năm 2021 báo cáo rằng 77.000 người thuộc dòng dõi các chủ nhân đầu tiên trên lục địa Úc châu hiện đang nói tiếng thổ dân hoặc người dân đảo eo biển Torres.
Trước khi người châu Âu định cư, đã có hàng trăm ngôn ngữ và phương ngữ được nói trên khắp nước Úc.
AIATSIS Paper and Talk_Kukatj language group. Credit: AIATSIS
Có bao nhiêu ngôn ngữ được sử dụng?
Có một số cách để trả lời câu hỏi này, John Gibbs nói. Ông là một người đàn ông Wiradjuri tự hào đến từ miền Tây NSW và là Giám đốc điều hành của Nhóm nghiên cứu và giáo dục tại AIATSIS, Viện nghiên cứu thổ dân và người dân đảo eo biển Torres của Úc.
“Nếu bạn chỉ xét đến những ngôn ngữ quá khác biệt đến mức người nói ngôn ngữ gần gũi cũng không thể hiểu bạn đang nói gì, thì đã có hơn 250 ngôn ngữ khác nhau rồi.”
“Tuy nhiên, ngôn ngữ cũng là một dạng bản sắc xã hội. Tiếng Anh Úc và tiếng Anh Mỹ về mặt kỹ thuật là cùng một ngôn ngữ, nhưng là người Úc, chúng tôi chắc chắn đồng nhất rất mạnh mẽ với một ngôn ngữ.”
“Nếu bạn nhìn vào ngôn ngữ theo quan điểm bản sắc xã hội, thì có khoảng 600 đến 800 biến thể ngôn ngữ khác nhau được sử dụng ở Úc,” ông Wiradjuri nói.
Con số đó giảm nhanh chóng sau khi người châu Âu định cư.
AIATSIS điều hành Khảo sát ngôn ngữ bản địa quốc gia. Cuộc khảo sát mới nhất từ năm 2019 báo cáo rằng chỉ có 123 ngôn ngữ bản địa hiện đang được sử dụng hoặc đang được phục hồi.
Leonora Adidi là một nhà ngôn ngữ học và thông ngôn viên/ biên dịch viên đến từ Quần đảo Eo biển Torres.
Người dân Quần đảo Eo biển Torres là một nhóm văn hóa riêng biệt, khác với người thổ dân, và ngay cả trong nhóm này, họ nói hai ngôn ngữ riêng biệt với khoảng sáu phương ngữ.
“Ở Quần đảo Eo biển Torres có một nhóm, phần phía Tây và trung tâm của Eo biển Torres, họ nói một ngôn ngữ, được phân loại là ngôn ngữ thổ dân.”
“Các ngôn ngữ được nói ở phần phía đông của Eo biển Torres là tiếng Papua. Chúng tôi có thể có những từ tiếng Papua phổ biến nhưng ngữ pháp và từ vựng thì không thể hiểu được,” Adidi nói.
Tiếng Creole đảo Torres Strait—một sự pha trộn giữa tiếng Anh chuẩn của Úc và các ngôn ngữ truyền thống—là một ngôn ngữ cộng đồng tương đối mới. Theo Nha Thống kê Úc (ABS), hiện nay đây là ngôn ngữ được nói nhiều nhất của Người bản xứ.
Hầu hết các ngôn ngữ đang được sử dụng trên khắp Úc và Eo biển Torres chỉ có trong hoạt động giao tiếp của những người cao tuổi nói.
Một trăm ngôn ngữ được coi là có nguy cơ tuyệt chủng và chỉ có 12 ngôn ngữ được trẻ em tiếp thu như ngôn ngữ đầu tiên.
Young aboriginal female students sitting with their tutor outdoors in the sun in Australia. Credit: SolStock/Getty Images
Các ngôn ngữ này thất lạc đi đâu?
Sau khi người châu Âu định cư, các ngôn ngữ gần như bị mất do các chính sách đồng hóa vào thời điểm đó và việc trẻ em bị buộc phải rời khỏi gia đình và cộng đồng của chúng.
Mọi người bị từ chối quyền nói ngôn ngữ của riêng mình. Nhưng một số ngôn ngữ được nói trong bí mật và được truyền lại cho các thế hệ trẻ hơn.
Như ông Gibbs giải thích, các ngôn ngữ của Người bản địa đã ngủ quên và cần được đánh thức.
“Chúng ta gọi những ngôn ngữ đã không còn được sử dụng trong một thời gian là ở dạng ‘đang ngủ say’, chứ không phải chết hay tuyệt chủng. Bởi vì thứ gì đó đang ngủ có thể được đánh thức trở lại,” ông Gibbs nói.
Chúng tôi gọi những ngôn ngữ đã không được sử dụng trong một thời gian là đang 'ngủ say', không phải là chết hay tuyệt chủng. Lý do là vì một thứ đang ngủ say có thể được đánh thức.John Gibbs, AIATSIS
Nhiều người Úc ngày càng đánh giá cao tầm quan trọng của việc phục hồi và nuôi dưỡng ngôn ngữ của Người bản xứ. Ví dụ, ngày càng có nhiều trường hợp thuật ngữ địa phương được sử dụng làm tên địa danh.
Nhưng việc phục hồi ngôn ngữ của Người bản địa rất phức tạp. Leonora Adidi cho biết trong khi một số ngôn ngữ đang phát triển mạnh mẽ, thì một số ngôn ngữ khác chỉ được một số ít người sử dụng. Một phần là do sự đa dạng của các ngôn ngữ.
2024 Paper and Talk Participants, AIATSIS, and Living Languages. Credit: AIATSIS
“Về việc nhận được sự hỗ trợ và có một công cụ trên toàn quốc để có một chương trình toàn quốc hiệu quả nhằm phục hồi những ngôn ngữ đó, những thách thức lớn hơn nhiều so với khi chúng ta đồng nhất và đơn ngữ,” Adidi nói.
Warlpiri Dictionary
Vai trò của AIATIS
AIATIS lưu trữ các bản thảo, nhật ký và bản ghi âm-hình ảnh, đặc biệt là từ những nhà thám hiểm châu Âu đầu tiên đã giao lưu với người dân bản địa và người dân đảo Torres Strait.
Tài liệu này được sử dụng trong các hội thảo cộng đồng để giúp phục hồi ngôn ngữ.
AIATSIS cũng đã tài trợ cho việc xuất bản các từ điển bằng hơn 20 ngôn ngữ.
Nhưng việc đánh thức lại ngôn ngữ không chỉ là về các từ trong sách. Để phát triển, chúng cần được những người trẻ tuổi nói ra.
Cathy Trindall rất vui mừng khi cháu trai của bà sẽ theo học tại Trường Tự do Gumbaynggirr Giingana mới mở gần đây—trường song ngữ dành cho người bản địa đầu tiên tại NSW.
“Không chỉ là vấn đề học tên của cá heo hay cá voi. Điều mà các em sẽ học được là nếu chúng đi du ngoạn, chúng sẽ hiểu được con đường Ước mơ.”
“Chúng sẽ hiểu những câu chuyện Sáng tạo. Các em sẽ hiểu rằng cá heo thực sự là một phần của những câu chuyện kết nối chúng trở lại với cội nguồn và chúng là ai,” bà Trindall nói.
A classroon at The Gumbaynggirr Giingana Freedom School. Credit: SUSAN
Nuôi dưỡng ngôn ngữ thông qua dịch thuật
Những thông ngôn viên và biên dịch viên có trình độ cũng đóng vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ và phục hồi Ngôn ngữ đầu tiên.
Lavinia Heffernan là một biên dịch viên và thông ngôn viên tiếng Pintupi-Luritja làm việc với Dự án Phiên dịch bản địa của NAATI (Cơ quan công nhận quốc gia dành cho biên dịch viên và thông ngôn viên).
“Chúng tôi làm việc với những người không coi tiếng Anh là ngôn ngữ đầu tiên và đôi khi tiếng Anh có thể là ngôn ngữ thứ năm hoặc thứ sáu của họ.”
“Hiện tại có 96 thông dịch viên được chứng nhận là người thổ dân Úc và người dân đảo Torres Strait từ 27 ngôn ngữ,” Hefernan nói.
Ngôn ngữ đầu tiên ở Úc đang được đánh thức trở lại.
Năm 2017, luật đầu tiên được thông qua để bảo vệ ngôn ngữ của Người bản địa.
Đạo luật Ngôn ngữ của Người bản địa chính thức công nhận rằng ngôn ngữ là một phần di sản văn hóa của NSW và người dân của Người bản địa là người bảo vệ những ngôn ngữ này.
Ông Gibbs chia sẻ rằng những thay đổi tích cực đang diễn ra thông qua các cộng đồng đang hồi sinh ngôn ngữ của họ.
“Các cộng đồng đang thay đổi tình hình và thay đổi câu chuyện. Chúng tôi thấy kết quả Khảo sát ngôn ngữ bản địa quốc gia cho thấy hơn 31 cộng đồng đang đánh thức lại ngôn ngữ của họ.”
“Một ngôn ngữ đang được đánh thức là ngôn ngữ đang có thêm người nói sau một thời gian không được sử dụng,” ông Gibbs nói.
Bà Heffernan cũng nhấn mạnh vai trò quan trọng của những chuyên gia ngôn ngữ giống như bà, trong việc bảo tồn Ngôn ngữ đầu tiên.
“Những người hành nghề như tôi nuôi dưỡng Ngôn ngữ đầu tiên bằng cách thông ngôn và biên dịch, và tiếp tục nói, rồi ghi lại tác phẩm đã dịch để mọi người nghe và đọc cùng với những gì được viết,” bà Heffernan nói.
READ MORE
Ngiyang
Đăng ký hoặc theo dõi podcast Australia Explained để biết thêm thông tin giá trị và mẹo về việc ổn định cuộc sống mới tại Úc.
Bạn có bất kỳ câu hỏi hoặc ý tưởng chủ đề nào không? Gửi email cho chúng tôi theo địa chỉ
