Key Points
- တၢ်ရဲၣ်ကျဲၤဆိပာ်စၢၤနတၢ်လဲၤဟးလိာ်ကွဲဒီး တၢ်လဲၤကျဲအတၢ်ပူၤဖျဲးအဂ့ၢ်အကျိၤ, လၢအပၣ်ဃုာ် မူခိၣ်ကလံၤသီၣ်ဂီၤတၢ်အိၣ်သးဒီး တပှီၤပှၢ်မ့ၣ်အူအတၢ်ဟ့ၣ်ကူၣ်ဟ့ၣ်ဖးန့ၣ် မ့ၢ်တၢ်အရ့ဒိၣ်.
- ဒ်သိးနတမၤဘၣ်ဒိဘၣ်ထံးတၢ်မုၢ်တၢ်ဘိဒီး န့ဆၢၣ်ခိၣ်ဃၢၤတဂ့ၤအဂီၢ် အိၣ်ဖဲ ကျဲတၢ်ပာ်ပနီၣ်အကျိၤပူၤ.
- တဘၣ်ဒဲးဖီမံၤလာ်, တဘၣ်ထဲးကွံာ်တၢ်မုၢ်တၢ်ဘိဒီး တၢ်မံၤလာ်သ့ၣ်တဖၣ်တဂ့ၤ ဒီး က့ၤစိာ်ဒၣ်ထဲနတၢ်သ့ၣ်နီၣ်သ့ၣ်တဖၣ်တက့ၢ်.
နကထံၣ်ဘၣ် ဖီမံၤလာ် သ့ၣ်တဖၣ် အဆိကတၢၢ်တဘျီမ့ၢ်ဂ့ၤ, နမ့ၢ်ပှၤလၢအအိၣ်ဒီးတၢ်လဲၤခီဖျိ လၢတၢ်ဟးလိာ်ကွဲဖဲ ခိခိၣ်ပှၢ်လၢ်ကျါမ့ၢ်ဂ့ၤ, တၢ်ကဲပှၤဟးဝ့ၤဝီၤဖိလၢအအိၣ်ဒီး တၢ်ပာ်ဒိၣ်ပာ်ကဲ တၢ်မုၢ်တၢ်ဘိထူလံၤဒီး ဆၣ်ဖိကီၢ်ဖိ လၢအလုၢ်ဒိၣ်ပှ့ၤဒိၣ်ဖဲအီစထြ့လယါကီၢ်, ဒီးမၤလီၤတံၢ်လၢနမ့ၢ်ပှၤဟးပှၢ်လၢအအိၣ်ဒီးတၢ်ပာ်ကဲန့ၣ် မ့ၢ်တၢ်သူၣ်မုာ်သးမုာ်လၢပှၤကိးဂၤဒဲးအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.
တၢ်အံၤအခီပညီန့ၣ်မ့ၢ်ဝဲဒၣ် စးထီၣ်လၢ တၢ်လဲၤကျဲ ကျဲမုၢ်ဒီး တြိကျိၤသ့ၣ်တဖၣ်, တၢ်လူၤပိာ်ထွဲမၤပိာ်ထွဲ လံာ်တၢ်ပနီၣ်ဒီးတၢ်ဟ့ၣ်ကူၣ်ဟ့ၣ်ဖးသ့ၣ်တဖၣ်, ဒ်သိးလၢအမ့ၢ် တဘၣ်တၢၤကြီတၢ်တမှံၤတပှီၤဘၣ် မ့တမ့ၢ် တဘၣ်မၤဘၣ်ဒိဘၣ်ထံး ဟီၣ်မဲာ်ပျီဘၣ်ဒီး တဘၣ်ထဲးကွံာ်တၢ်မဲတၢ်မါ တၢ်မုၢ်တၢ်ဘိထူလံၤသ့ၣ်တဖၣ်ဘၣ် ဒီး မၤသံမၤဝီ တၢ်မံၤလာ်သ့ၣ်တဖၣ်ဘၣ်န့ၣ်လီၤ.
Terry Dunham, မ့ၢ်ထံဖိကီၢ်ဖိတဂၤလၢ အမ့ၢ်ပှၤစဲအ့ၣ်ဖိဒီး ပှၤဃိထံသ့ၣ်ညါ ဖီသ့ၣ်ခံထူလံၤတဂၤ ဒီးအဝဲဟဲန့ၢ်လၢ အီစထြ့လယါမုၢ်နုာ်ကလံၤထံး အဲလ်ဘၢးနံး — လၢအမ့ၢ်ခိခိၣ်ဟီၣ်ကဝီၤတၢ်လီၢ်တတီၤလၢ အဝဲဟးဃုသ့ၣ်ညါတၢ် စးထီၣ်လၢအနီၣ်ဆံးအခါန့ၣ်လီၤ. အဝဲစံးဝဲဒၣ်,
“ဖဲအီစထြ့ယလါမုၢ်နုာ်အံၤအပူၤ နထံၣ်ဘၣ်တၢ်မုၢ်တၢ်ဘိအကလုာ်လီၤဆီလိာ်အသးအါအါဂီၢ်ဂီၢ် လၢနမဲာ်ချံန့ၣ် မ့ၢ်ဝဲတၢ်လီၤကမၢကမၣ်ထီဘိန့ၣ်လီၤ, တကးဒ်ဘၣ် တၢ်မုၢ်တၢ်ဘိအကလုာ်တခါဃီအပူၤန့ၣ် နထံၣ်ဘၣ်လၢ အအိၣ်နီၤဖးလီၤဆီလိာ်အသးစ့ၢ်ကီးအိၣ်ဝဲဒၣ်. ပမုၢ်နုာ်ကလံၤထံးဟီၣ်ကဝီၤအံၤ မ့ၢ်ဝဲဒၣ် ဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ် တၢ်မူတဝၢ အိၣ်ဆိးအလီၢ်တတီၤန့ၣ်လီၤ. ပတၢ်ဘူၣ်ဂ့ၤမးလၢ ပထံၣ်ဘၣ် ဖီမံၤလာ်သ့ၣ်တဖၣ် သ့ဝဲလၢဒီတနံၣ်ညါအတီၢ်ပူၤန့ၣ်လီၤ.”
Bushwalkers on the Ravensthorpe Range Credit: Terry Dunham
တၢ်ဖိလံၤဖိဃၢ် တကလုာ်မ့ၢ်လီၤမၢ်ကွံာ်မ့ၢ်သံကွံာ်န့ၣ် ဘၣ်ဒိဘၣ်ထံး တၢ်လၢအအိၣ်ဖဲအခိၣ်အဃၢၤဝးဝး - စးထီၣ်လၢ တၢ်ဖိဃၢ်ဖိ, လီၤဆီဒၣ်တၢ် တၢ်ဖိဃၢ်ထူလံၤ ဒ်သိး ကနဲ, ထိၣ်, တၢ်ဖိလံၤဖိဃၢ်လၢအစွါသ့ၣ်တဖၣ်ဒီး ဆၣ်ဖိကီၢ်ဖိဖးဒိၣ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်ဆီတလဲသးသ့ၣ်တဖၣ်အံၤ မၤအသးလၢအပူၤကွံာ်တၢ်ဆၢကတီၢ်ဖးယံၤအခါလံ အဃိ အလီၢ်အိၣ်လၢပကဘၣ်ပာ်သူၣ်ပာ်သး ပတၢ်လဲၤဟးလိာ်ကွဲဆၢကတီၢ်ဖုၣ်ကိးအပူၤန့ၣ် သုတကဲထီၣ်တၢ်ဘၣ်ဒိဘၣ်ထံးလၢ တၢ်ဆၢကတီၢ်ဖးယံၤအဂီၢ်ဘၣ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်လဲၤဟးလိာ်ဘၣ်ဒီး ထံၣ်ဘၣ်တူၢ်ဘၣ် န့ဆၢၣ်တၢ်ဃံတၢ်လၤ ဖဲဟီၣ်ကဝီၤ ပှၢ်လၢ်ထူလံၤသ့ၣ်တဖၣ်အံၤအပူၤဒီး တၢ်မုၢ်တၢ်ဘိ အပှၤတဝၢသ့ၣ်တဖၣ်အံၤအံၤအပူၤန့ၣ် အတမ့ၢ်တၢ်ခွဲးတၢ်ယာ်တခါဘၣ်, နီၣ်နီၣ်တခီမ့ၢ်ဝဲခွဲးယာ်လီၤဆီတမံၤန့ၣ်လီၤ.”
Jonnie Cobby, မ့ၢ်ဝဲဒၣ် Yankunytjatjara ဒီး Arrernte ကလုာ်ပိာ်ခွါတဂၤ လၢအအိၣ်ဖဲ Wardandi Nyoongar ကီၢ်, ဖဲအီစထြ့လယါမုၢ်နုာ်, အမုၢ်နုာ်ကလံၤထံးတကပၤ ဒီးအဝဲမၤတၢ်မၤဒ်သိး သ့ၣ်ပှၢ်ပျံၤကွီၤပှၤဘၣ်မူဘၣ်ဒါတဂၤန့ၣ်လီၤ.
စံးဝဲဒၣ်, “ဖဲလၢနလဲၤနုာ်လီၤဖဲသ့ၣ်ပှၢ်ပျံၤကွီၤသ့ၣ်တဖၣ်အပူၤ မ့တမ့ၢ် ပှၢ်မုၢ်ကနၢဟီၣ်ကဝီၤသ့ၣ်တဖၣ်အပူၤအခါ, တၢ်လၢနကထံၣ်ဘၣ် တိဘၣ်အီၤသ့ၣ်တဖၣ် တအိၣ်ဒီးအနီၣ်ထိၣ်နီၣ်တဲာ်ဘၣ်, အကအိၣ်ဝဲအကလုာ်ကလုာ်, လၢပှၤတနီၤနီၤအဂီၢ် တၢ်ဟးကွၢ်ကီတၢ်ဖဲဟီၣ်ကဝီၤသ့ၣ်တဖၣ်အံၤအပူၤန့ၣ် မ့ၢ်ဝဲတၢ်ခွဲးတၢ်ယာ်တခါန့ၣ်လီၤ.”
ဖဲနလဲၤဟးလိာ်ကွဲဖဲ န့ဆၢၣ်ဟီၣ်ကဝီၤသ့ၣ်တဖၣ်အံၤအပူၤအခါ အိၣ်ဒီးတၢ်သကဲးပဝးလၢ အပှဲၤဒီး တၢ်ပာ်သူၣ်ပာ်သး လၢအဂ့ၤအဘၣ်န့ၣ်, မ့ၢ်ဝဲတၢ်မၤစၢၤ တၢ်မၤလီၤတံၢ် တၢ်လီၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အံၤ မ့ၢ်ဝဲတၢ်လီၢ် လီၤလီၤဆီဆီသ့ၣ်တဖၣ်လၢ ပှၤအဂုၤအဂၤ လၢအလဲၤဟးခဲကနံၣ်အံၤ ဒီး ခါဆူညါသ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ် အဝဲရှဲပၠးဝဲဒ်အံၤန့ၣ်လီၤ.
တၢ်သကဲးပဝး လၢအမ့ၢ်ဒ်သိး တၢ်အိၣ်တၢ်ဆိးအလီၢ်အကျဲ, ပာ်ဖှိၣ်က့ၤစိာ်က့ၤနတၢ်ကမံၤသ့ၣ်တဖၣ်, ပာ်တ့ၢ်တၢ်လီၢ်အံၤ လၢအလီၤဂာ်ဒ်သိးသိး နလဲၤထံၣ်အီၤအခါန့ၣ် တၢ်အံၤမ့ၢ်ဝဲ တၢ်အဒိအတဲာ် ဂ့ၤဝါ လၢပအဲၣ်ဒိးထံၣ်ဘၣ် ပှၤလဲၤဟးလိာ်ကွဲကိးဂၤဒဲးမၤထွဲအီၤန့ၣ်လီၤ.Jonnie Cobby
န့ဆၢၣ်ခိၣ်ဃၢၤတနီၤနီၤန့ၣ် အဂံၢ်စၢ်ဘါစၢ်ဒီး ဘၣ်ဒိဘၣ်ထံးညီ, အဃိပဃ့ပှၤဟဲဟးလိာ်ကွဲသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်မ့ၢ်ဝဲ ဖဲအဝဲသ့ၣ်ဟဲဟးလိာ်ကွဲအခါ ကပာ်ဒိၣ်ပာ်ကဲန့ဆၢၣ် လုၢ်လၢ်ဆဲးလၤ အလုၢ်အပှ့ၤ လၢအအိၣ်ဖဲဟီၣ်ကဝီၤအံၤအပူၤန့ၣ်လီၤ.
Jonnie စံးဝဲဒၣ်, “တၢ်သ့ၣ်ညါပာ်သး ပှၤထူလံၤဖိ ဟီၣ်ခိၣ်ကစၢ် လုၢ်လၢ်ဆဲးလၤအဂ့ၢ်, အတၢ်စံၣ်စိၤတဲစိၤအဂ့ၢ် ဖဲဟီၣ်ကဝီၤတခါအပူၤန့ၣ် မၤလဲၢ်ထီၣ်အါထီၣ် ပှၤဟဲဟးလိာ်ကွဲသ့ၣ်တဖၣ် အတၢ်သ့ၣ်ညါနၢ်ပၢၢ် ဟီၣ်ကဝီၤတၢ်လီၢ်အံၤတကးဘၣ် မ့ၢ်တၢ်အိၣ်ဘျးစဲဒီး ဟီၣ်ကဝီၤအံၤစ့ၢ်ကီးန့ၣ်လီၤ.”
READ MORE
The impacts of First Nations tourism
ပှၤဒိတၢ်ဂီၤဖိ Sophie Xiang, မ့ၢ်ပှၤဟဲန့ၣ်လၢတရူးကီၢ်ဒီး အခဲအံၤန့ၣ် အိၣ်ဆိးဝဲဒၣ်ဖဲ ဖၢၣ်သ်န့ၣ်လီၤ. အဝဲဟ့ၣ်လီၤတၢ်ဆၢကတီၢ်အါမး လၢတၢ်ဟးဝ့ၤဝီၤဒိန့ၢ်တၢ်မုၢ်တၢ်ဘိဒီး ဖီဖိမံၤဖိ ဒီး တၢ်မံၤလာ်သ့ၣ်တဖၣ် အတၢ်ဂီၤဖဲ အီစထြ့လယါမုၢ်နုာ်အပူၤန့ၣ်လီၤ.
Sophie စံးဝဲဒၣ်, “တၢ်ဟးဒီးခီၣ်ဖဲတပှီၤပှၢ်လၢ်ကျါအပူၤန့ၣ် လီၤဂာ်ဒ်သိး တၢ်ဟးဃုသ့ၣ်ညါတၢ်န့ၣ်လီၤ. ယထံၣ်ဘၣ် တၢ်မုၢ်တၢ်ဘိသ့ၣ်တဖၣ်အတၢ်အိၣ်မူခီဖျိ ယတၢ်ဒိတၢ်ဂီၤအမဲာ်ထံကလၤတဆီန့ၣ် မ့ၢ်တၢ်လီၤသူၣ်မုာ်သးမုာ်ဒိၣ်မး. ယလဲၤဟးဖဲပအီစထြ့လယါပှၢ်လၢ်ကျါဒီးဒိန့ၢ်အတၢ်ဂီၤသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ် မ့ၢ်တၢ်လၢအမုာ်ဘၣ်ယၤ, နာ်သက့ တဘျီတခီၣ်န့ၣ် ဖဲနထံၣ်ဘၣ် ပှၤဟဲဟးလိာ်ကွဲတနီၤ တၢၤကြီတၢ်ကမှံၤ, ပာ်တ့ၢ်အဝဲသ့ၣ်တၢ်ကမှံၤ, မၤဟးဂီၤ မၤဘၣ်ဒိဘၣ်ထံး ပှၢ်တၢ်မဲတၢ်မါသ့ၣ်တဖၣ်အခါ ကဲထီၣ်တၢ်သူၣ်တမုာ်သးတမုာ်ဘၣ်န့ၣ်လီၤ.”
Sophie စံးဝဲဒၣ် နဟးဒိန့ၢ်တၢ်ဂီၤလၢ အလီၤဘီလီၤမုၢ်သ့ၣ်တဖၣ်သ့ဝဲ လၢအတဘၣ်ဒိဘၣ်ထံး န့ဆၢၣ်ခိၣ်ဃၢၤဘၣ်န့ၣ်လီၤ. အဝဲရှဲပၠးအီၤဒ်အံၤ,
“ဖဲနလဲၤဟးထီၣ်ကစၢၢ်ကလိ မ့တမ့ၢ် ဟးဝ့ၤဝီၤဆှၣ်ကွၢ်တၢ်အခါ, ဟးအီၤဖဲကျဲတၢ်ကျိၤအပူၤ, တသ့ဖဲအသ့န့ၣ် မၤစှၤလီၤတၢ်မၤဘၣ်ဒိဘၣ်ထံးတၢ်မုၢ်တၢ်ဘိသ့ၣ်တဖၣ်. တဘၣ်ဒ့ ဖီမံၤလာ်သ့ၣ်တဖၣ်တဂ့ၤ, ဖဲအီစထြ့လယါကီၢ်ပူၤအံၤ တၢ်အံၤမ့ၢ်ဝဲ တၢ်မၤကမၣ်သဲစးတၢ်ဘျၢတခါ, လီၤဆီဒၣ်တၢ်န့ၣ် တဘၣ်ခူၣ်ထီၣ် မ့တမ့ၢ် ထဲးထီၣ်ကွံာ် ဖီမံၤလာ်သ့ၣ်တဖၣ်တဂ့ၤ, အဝဲသ့ၣ်န့ၣ် မ့ၢ်တအိၣ်ဘၣ်ဖဲအလီၢ်အကျဲလၢအဘၣ်လၢအဝဲသ့ၣ်အဂီၢ်ဘၣ်န့ၣ် အတမူဘၣ်, ဒီး ဒီသဒၢ တၢ်မံၤလာ်ဆၣ်ဖိကီၢ်ဖိထူလံၤသ့ၣ်တဖၣ် လၢအမ့ၢ်ဒ်သိး ဒီလ့ၣ်သ့ၣ်တဖၣ်ဒီး တၢ်ဖိတၢ်လံၤလၢအစွါ သ့ၣ်တဖၣ်. တဘၣ်သုးကွံာ် ထုးတၢၤကွံာ်အီၤတဂ့ၤ.”
နဒိန့ၢ်တၢ်ဂီၤလၢနကပာ်ထီၣ်အီၤဖဲ ပှၤတဝၢတၢ်ဆဲးကျိးဆဲးကျၢအဖီခိၣ် လၢအဂ့ၤမးသ့ၣ်တဖၣ်သ့ဝဲ လၢတလိၣ်မၤဘၣ်ဒိဘၣ်ထံးန့ဆၢၣ်ခိၣ်ဃၢၤဘၣ် မ့တမ့ၢ် မၤဟးဂူာ်ဟးဂီၤ တၢ်အဂုၤအဂၤသ့ၣ်တဖၣ်ဘၣ်န့ၣ်လီၤ.
Originally from China, photographer Sophie Xiang now lives in Perth and teaches wildflower phone photography.
လီၤဆီဒၣ်တၢ် ပှၤဒိးသိလ့ၣ်ကစီၤထီ လၢအတအိၣ်ဒီးတၢ်ပာ်သးအဂ့ၤအဝါသ့ၣ်တဖၣ် လဲၤအီၤ ဟီၣ်ကဝီၤ လၢပှၤလဲၤအီၤတတုၤခဲလၢာ်ဘၣ်န့ၣ်, တၢ်မုၢ်တၢ်ဘၣ်ဘၣ်ဒိဘၣ်ထံး, ဟီၣ်ခိၣ်ကပံာ်ဘၣ်ဒိဘၣ်ထံးဒီး နီၣ်ဖိမံၤဖိဒီး တၢ်ဆူးတၢ်ဆါသ့ၣ်တဖၣ် အိၣ်သလၣ်ရီၤလီၤသး; အဝဲသ့ၣ်န့ၣ် လၢအကန့ၢ်ဘၣ် တၢ်ဂီၤဂ့ၤဂ့ၤအဂီၢ် ဟးထီၣ်ကွံာ်ဝဲလၢ တၢ်လဲၤကျဲကျိၤပူၤ ဒီး ဖဲအဝဲသ့ၣ်မၤအီၤဒ်န့ၣ်အခါ လၢတၢ်တပာ်သူၣ်ပာ်သးအပူၤန့ၣ် ယီၢ်သံမၤသံဘၣ်ဝဲ တၢ်မုၢ်တၢ်ဘိလၢ အကၤ တအိၣ်ကြီဘၣ်ဒီး ဘၣ်ဒိဘၣ်ထံးညီသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.Jonnie Cobby
Jonnie စံးဝဲဒၣ်, တၢ်ဟးဃုထၢသ့ၣ်မုၢ်ဖဲ ပသ့ၣ်ပှၢ်ပျံၤကွီၤအပူၤ လၢတၢ်ပာ်ပနီၣ်အီၤဒ်သိး ဟီၣ်ကဝီၤလၢတၢ်တဘၣ်လဲၤအီၤဘၣ်တဖၣ်အပူၤန့ၣ် မၤဘၣ်ဒိဘၣ်ထံး ဖီမံလာ်ထူလံၤသ့ၣ်တဖၣ်ဒီး စိၤဟီၣ်ကွီၤဆၣ်ဖိကီၢ်ဖိ အလီၢ်အကျဲသ့ၣ်တဖၣ်သ့ဝဲစ့ၢ်ကီးန့ၣ်လီၤ. ဖဲအီစထြ့လယါကီၢ် သ့ၣ်ပှၢ်ပျံၤကွီၤအပူၤ မ့တမ့ၢ် တၢ်ကၢၤဃာ်န့ဆၢၣ်တၢ်မဲတၢ်မါဟီၣ်ကဝီၤအပူၤ တၢ်ထဲးထီၣ်ကွံာ်ဖီမံၤလာ်သ့ၣ်တဖၣ်, တၢ်မုၢ်တၢ်ဘိအဂုၤအဂၤသ့ၣ်တဖၣ်ဒီး သုးကွံာ်ဆၣ်ဖိကီၢ်ဖိ သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ် မ့ၢ်ဝဲ တၢ်လၢအတဖိးသဲစးဘၣ်န့ၣ်လီၤ.
Queen of Sheba orchid. Credit: Terry Dunham
အီစထြ့လယါကီၢ်ပူၤအံၤ ဒိးသန့ၤထီၣ်အသးလၢ နကလဲၤဟးကွၢ်ကီတၢ် ဖဲလဲၣ်တတီၤလဲၣ်အဖီခိၣ် Terry Dunham ရှဲပၠးဝဲလၢ, တၢ်လီၢ်တနီၤနီၤန့ၣ် ဘၣ်သ့ၣ်သ့ၣ် ကအိၣ်ဒီး တၢ်မုၢ်တၢ်ဘိ အတၢ်ဆူးတၢ်ဆါ မ့တမ့ၢ် တၢ်မဲတၢ်မါ တၢ်ဆူးတၢ်ဆါဃၢ်သ့ၣ်တဖၣ်ဒီး လၢအစဲထီအသးဖဲခီၣ်ဖံးလိၤ, တၢ်ပီးတၢ်လီ မ့တမ့ၢ် သိလ့ၣ်သ့ၣ်တဖၣ်အလိၤသ့ဝဲန့ၣ်လီၤ.
Terry စံးဝဲဒၣ်, “အဒိ, ဖဲအီစထြ့လယါမုၢ်နုာ် အမုၢ်နုာ်ကလံၤထံးတကပၤန့ၣ်, ကုၤထီၣ်ဘှဲၣ်ကမူၣ်ကဖ့ လၢအကဲထီၣ်တၢ်မၤသံမၤဝီ အီစထြ့လယါန့ဆၢၣ်ခိၣ်ဃၢၤ တၢ်မုၣ်တၢ်ဘိသ့ၣ်တဖၣ် န့ၣ် အိၣ်ဝဲန့ၣ်လီၤ. ပကြၢး မၤကဆှီကွံာ် တၢ်မုၣ်တၢ်ဘိ ကမူၣ်ကဖ့ လၢအအိၣ်စဲဘူးဖဲ ခီၣ်ဖံးလိၤ ဒီး တၢ်ထီၣ်ကစၢၢ် တၢ်ပီးတၢ်လီသ့ၣ်တဖၣ်အလိၤ, ဒီး တသ့ဖဲအသ့န့ၣ် ပဘၣ်ဟးဝဲဒၣ်ဖဲကျဲပူၤန့ၣ်လီၤ.”
နကဘၣ်ပလီၢ်စ့ၢ်ကီးနသးလၢ နီၣ်သၣ် နီၣ်ဖီ လၢအဘုးတးထီဖဲ နခီၣ်ဖံး, တၢ်ကူတၢ်ကၤအလိၤသ့ၣ်တဖၣ်, အဃိန့ၣ်, တချုးနဟးထီၣ်ကွံာ်ဒ်ဘၣ်အခါ သမံသမိးကွၢ် နခီၣ်ဖံး, နဆ့ကူဆ့ကၤဂ့ၤဂ့ၤ, ဒီး ကွၢ်ထံကွၢ်ဆး နသိၣ်လ့ၣ် အပၣ်သ့ၣ်တဖၣ်ဒီး အဖီလာ်သ့ၣ်တဖၣ် မ့ၢ်ဟီၣ်ခိၣ်ကပံာ်အိၣ်ကတာ်ထီအသးအိၣ်စ့ၢ်ကီးဧါန့ၣ်လီၤ.
တၢ်အိၣ်ဆိးပှဲၤဒီး တၢ်ပာ်ဒိၣ်ပာ်ကဲ န့ဆၢၣ်ခိၣ်ဃၢၤန့ၣ် ကဲထီၣ်တၢ်မၤစၢၤ အီစထြ့လယါကီၢ် လၢအမ့ၢ် တၢ်မၤလီၤတံၢ် ဖီဃံလၤဒီး စိၤဟီၣ်ကွီၤဆၣ်ဖိကီၢ်ဖိ သ့ၣ်တဖၣ် အိၣ်ဘၣ်ပှဲၤဒီးတၢ်ဒီသဒၢ ဒီး ပှၤကိးဂၤဒဲး လဲၤထံၣ်ဘၣ်အီၤသ့န့ၣ်လီၤ.
Terry စံးဝဲဒၣ်, “ခါဆူညါန့ၣ် ပတၢ်မုၢ်တၢ်ဘိသ့ၣ်တဖၣ် ကတူၢ်ဘၣ် န့ဆၢၣ်ခိၣ်ဃၢၤ တၢ်မၤပျံၤမၤဖုး ဒိၣ်ဒိၣ်မုၢ်မုၢ်, အဃိ အလီၢ်အိၣ်လၢ ပကဘၣ်မၤလီၤတံၢ်တၢ်ကိးမံၤဒဲး, မ့ၢ်တၢ်အဆံးထဲလဲၣ်ဂ့ၤ ထဲလဲၣ်ဂ့ၤန့ၣ် အတွးတအိၣ်ဘၣ်, ပကဘၣ်မၤပူၤဖျဲး ပဖီမံၤလာ်သ့ၣ်တဖၣ်အံၤန့ၣ်လီၤ.”
“တၢ်တမံၤဂ့ၤ တမံၤဂ့ၤ လၢအအိၣ်ဖဲ တပှီၤပှၢ်လၢအကျါအပူၤန့ၣ် တဘၣ်ထုးကွံာ်အီၤတဂ့ၤ, တၢ်အံၤပၣ်ဃုာ်ဒီး တၢ်ချံသ့ၣ်တဖၣ်, တၢ်သၣ်ကိၤကနံသ့ၣ်တဖၣ်, ဖီသ့ၣ်တဖၣ်, သ့ၣ်လၣ်သ့ၣ်တဖၣ်, နီၣ်က့ မ့တမ့ၢ် သ့ၣ်ဒ့သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်မၤတၢ်ဒ်အံၤသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ် မ့ၢ်ဝဲတၢ်လၢအတဖိးသဲစးတၢ်ဘျၢဘၣ်, ပှၤတဂၤဂၤ မ့ၢ်က့ၤစိာ်တၢ်သ့ၣ်နီၣ်တၢ်ဖိတၢ်လံၤတခါခါမ့ၢ်ဂ့ၤ ဖီသ့ၣ်တဖၣ် မ့တမ့ၢ် နီၣ်က့သ့ၣ်တဖၣ်မ့ၢ်ဂ့ၤန့ၣ် ကဲထီၣ် တၢ်မၤဘၣ်ဒိဘၣ်ထံး ဟီၣ်ကဝီၤသ့ၣ်တဖၣ်အံၤန့ၣ်လီၤ. လၢကတ့ဒုးအိၣ်ထီၣ်န့ၢ် တၢ်လီၢ်လၢ တၢ်ဒိတၢ်ဂီၤအဂီၢ် တဘၣ်မၤပျီကွံာ် တၢ်မုၢ်တၢ်ဘိသ့ၣ်တဖၣ်တဂ့ၤ. နကယီၢ်တံၢ်လီၤ ခီၣ်ယီၢ်လီၢ်အဂီၢ် ကွၢ်အီၤမ့ၢ်ထံမ့ၢ်ဆး, ဒီး တၢ်မၤဂ့ၤ လီၤတံၢ်တခါန့ၣ်မ့ၢ်ဝဲ တဘၣ်ဒဲးဖီမံၤလာ်သ့ၣ်တဖၣ်တဂ့ၤန့ၣ်လီၤ.”
Jonnie Cobby, National Park Ranger.
တချုးလၢ နလဲၤဟးကွၢ်ကီ ဃုသ့ၣ်ညါတၢ်ဖဲ အီစထြ့လယါတပှီၤပှၢ်လၢ်ကျါအပူၤဒ်ဘၣ်အခါ ဒ်သိးကအိၣ်ဒီးတၢ်ပူၤဖျဲးအဂီၢ်, Jonnie စံးဝဲဒၣ်, အရ့ဒိၣ်လၢ နပာ်လီၤ တၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤ ဂ့ၤဂ့ၤ — လၢအပၣ်ဃုာ် သ့ၣ်ညါနၢ်ပၢၢ် ဂ့ၢ်ဂီၢ်အူ တၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤသ့ၣ်တဖၣ်, ဒ်သိးတၢ်ကတီၢ်အဖီခိၣ် တၢ်ကာ်တံာ်ကျဲမုၢ်ဒီး ပှၢ်မ့ၣ်အူ တၢ်ဟ့ၣ်ပလီၢ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.
Jonnie စံးဝဲဒၣ်, “ခီဖျိလၢ မူခိၣ်ကလံၤသီၣ်ဂီၤ တၢ်အိၣ်သး တဂ့ၤဘၣ်အဃိ ဟီၣ်ကဝီၤသ့ၣ်တဖၣ်အံၤ ဘၣ်ဒိဘၣ်ထံးသ့ဝဲဒၣ်, လၢအပၣ်ဃုာ် တၢ်ကိၢ်သဟီၣ်ဒိၣ်တလၢကွံာ်အခၢးန့ၣ်လီၤ. အဃိ တချုးအဝဲသ့ၣ်လဲၤဒ်ဘၣ်န့ၣ် ပှၤကညီသ့ၣ်တဖၣ် ကဘၣ်ဆိကမိၣ်ပာ်တၢ်လၢ အဝဲသ့ၣ်တၢ်ပူၤဖျဲးအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. ကဘၣ်ကတဲာ်ကတီၤဒီးလဲၤစိာ်ဝဲ ကူကၤလၢအဘၣ်လီၢ်ဘၣ်ဆး, တၢ်ပီးတၢ်လီလၢအမၤစၢၤ တၢ်သးသူထံ, တၢ်ဆဲးကျိးဆဲးကျၢ အတၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤသ့ၣ်တဖၣ်, သူတၢ်သြီနုာ်မၤနီၣ်မံၤဖဲတၢ်ဟးဆူပှၢ်စရီအပူၤ သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. ခိခိၣ်ဟီၣ်ကဝီၤ တၢ်လဲၤခီဖျိ တၢ်ပူၤဖျဲး အဂ့ၢ်အကျိၤသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ် မ့ၢ်တၢ်လၢပှၤကညီသ့ၣ်တဖၣ် ကဘၣ်ဆိကမိၣ်ပာ်အီၤန့ၣ်လီၤ.”
ပှၤလၢအဟးဝ့ၤဝီၤ ဖဲပှၢ်မုၢ်ကနၢအပူၤသ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ်, သ့ၣ်ပှၢ်ပှၤဘၣ်မူဘၣ်ဒါ Jonnie ဟ့ၣ်ကူၣ်ဟ့ၣ်ဖးဝဲဒ်အံၤ,
“ဒိပာ်တၢ်ဂီၤ နာ်သက့ တဘၣ်က့ၤစိာ်တၢ်နီတမံၤတဂ့ၤ ဒီး ပာ်တ့ၢ်နခီၣ်လီၢ် နာ်သက့ တဘၣ်ပာ်တ့ၢ်တၢ်အဂုၤအဂၤသ့ၣ်တဖၣ်တဂ့ၤ. တၢ်အဝဲအံၤန့ၣ် ယဆိကမိၣ်မ့ၢ်ဝဲ တၢ်ကစီၣ် ယိယိဖိလၢပှၤကိးဂၤဒဲး မၤထွဲအီၤသ့ ညီကဒၣ်ဖိန့ၣ်လီၤ.”
Terry စံးဝဲဒၣ်လၢ ဖဲနမ့ၢ်လဲၤဟးလိာ်ကွဲအခါ ရဲၣ်ကျဲၤဆိပာ်စၢၤတၢ်ဒီး အိၣ်ဒီးတၢ်ဒုးနဲၣ်ဖျါ တၢ်ပာ်ဒိၣ်ပာ်ကဲန့ဆၢၣ်ခိၣ်ဃၢၤ ဒီး အီစထြ့လယါ တပှီၤပှၢ်လၢ်ကျါန့ၣ် မ့ၢ်တၢ်လဲၤခီဖျိလၢအလီၤဆီသ့ဝဲန့ၣ်လီၤ.
“ပတပှီၤထူလံၤလၢ တၢ်ကၢၤဃာ်အီၤသ့ၣ်တဖၣ်, သ့ၣ်ပှၢ်ပျံၤကွီၤသ့ၣ်တဖၣ်, ကျဲသ့ၣ်တဖၣ်, ပီၣ်လဲၣ်ကၢၢ်နံၤ အတၢ်အိၣ်ဆူၣ်အိၣ်ချ့အဂီၢ်ဒီး ခိခိၣ်ဟီၣ်ကဝီၤ, လၢအမ့ၢ် တၢ်လီၢ်လၢအဃံလၤ, ပှဲၤဒီးအလွဲၢ်အကလုာ်ကလုာ်သ့ၣ်တဖၣ် မ့ၢ်တၢ်လီၢ်မုာ်လၢတၢ်ကွၢ်ကီဃုသ့ၣ်ညါတၢ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်လီၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အံၤ မ့ၢ်တၢ်စိၤကဖီထီၣ်တၢ်ဂံၢ်တၢ်ဘါ, တၢ်ယါဘျါတၢ်ဒီး မၤအါထီၣ်တၢ်ဂံၢ်တၢ်ဘါ တၢ်သူၣ်ဆူၣ်သးဂဲၤန့ၣ်လီၤ. တၢ်ဟးလၢခီၣ် ဖဲန့ဆၢၣ်ခိၣ်ဃၢၤ ဟီၣ်ခိၣ်မဲာ်ဖံး တၢ်လီၢ်ဒ်အံၤအဖီခိၣ်န့ၣ် မ့ၢ်ဝဲ တၢ်န့ၢ်ဘျုးန့ၢ်ဖှိၣ်တစိၤသးအဂီၢ်တခါန့ၣ်လီၤ.”
လၢကဃုသ့ၣ်ညါအါထီၣ်တၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤ ဘၣ်ဃးတၢ်ဟးဝ့ၤဝီၤသကုၤအီစထြ့လယါကီၢ် သ့ၣ်ပှၢ်ပျံၤကွီၤအပူၤသ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ် လဲၤနုာ်လီၤအိၣ်သကိးဘၣ် လီပှာ်ယဲၤသန့လၢလာ်သ့ၣ်တဖၣ်အံၤ:
ဒ်သိးကသ့ၣ်ညါအါထီၣ်တၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤလၢအကါဒိၣ်သ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ် ဒီး တၢ်ဟ့ၣ်ကူၣ်ဟ့ၣ်ဖးလၢ နတၢ်အိၣ်မူအသီဖဲအီစထြ့လယါကီၢ်ပူၤအဂီၢ် Subscribe မ့တမ့ၢ် follow အီစထြ့လယါကီၢ်အဂ့ၢ်အကျိၤ Australia Explained တၢ်ကလုၢ်တက့ၢ်.
နတၢ်သံကွၢ်အိၣ်တမံၤမံၤဧါ? မ့တမ့ၢ် နတၢ်ဆိကမိၣ်အိၣ်လၢ တၢ်ဂ့ၢ်ခိၣ်တီ တခါခါဂီၢ်ဧါ? နဆှၢန့ၢ်ပှၤလီပရီ အံမ့လ် ဖဲ [email protected] အပူၤသ့ဝဲန့ၣ်လီၤ.
