လၢတၢ်သြီနုာ်မံၤစရီလၢတၢ်ဟ့ၣ်တၢ်ဖးအဂီၢ် ဒီးပာ်ဖျါထီၣ်နတၢ်ထံၣ်လၢထံကီၢ်အံၤအဂီၢ် တၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤလၢအကမၤစၢၤနၤသ့ၣ်တဖၣ်အိၣ်ဝဲအါမး.
ကီၢ်စၢဖှိၣ်တၢ်ဃုထၢန့ၣ် မ့ၢ်ဝဲတၢ်ခွဲးတၢ်ယာ်တခါလၢနကပာ်ဖျါထီၣ်နတၢ်ထံၣ် ခီဖျိတၢ်ဟ့ၣ်တၢ်ဖးလၢတၢ်ဃုထၢထီၣ်အီစထြ့လယါကီၢ် အပဒိၣ်န့ၣ်လီၤ. ထံကီၢ်ဒီဘ့ၣ်တၢ်ဃုထၢန့ၣ် တၢ်မၤအီၤသၢနံၣ်တဘျီန့ၣ်လီၤ.
Evan Ekin-Smyth မ့ၢ်ဝဲပှၤကတိၤတၢ်ပၢတဂၤဖဲ ပှၤအီစထြ့လယါတၢ်ဃုထၢခီမ့ရှၢၣ် မ့တမ့ၢ် AEC ကရၢန့ၣ်လီၤ.
အဝဲစံးလၢ တချုးနဟ့ၣ်တၢ်ဖးဒ်ဘၣ်န့ၣ် တၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤအိၣ်ဝဲတနီၤလၢနလိၣ်မၤထွဲအီၤန့ၣ်လီၤ.
“ပှၤတဂၤလၢ်လၢ်လၢအမ့ၢ်အီစထြ့လယါထံဖိကီၢ်ဖိဒီး သးနံၣ် ၁၈နံၣ်ဆူအဖီခိၣ်သ့ၣ်တဖၣ် သြီနုာ်လီၤမံၤဒီးဟ့ၣ်တၢ်ဖးသ့ဝဲဒၣ်, နာ်သက့ နမ့ၢ်အဲၣ်ဒိးဟ့ၣ်တၢ်န့ၣ် နကဘၣ်သြီနုာ်လီၤဆိပာ်စၢၤနမံၤစရီန့ၣ်လီၤ. တုၤဖဲတၢ်မ့ၢ်ဘိးဘၣ်သ့ၣ်ညါလီၤမုၢ်နံၤမုၢ်သီလၢတၢ်ကမၤတၢ်ဃုထၢလံတဘျီ ကသြီနုာ်လီၤမံၤစရီအဂီၢ် အိၣ်ဒီးတၢ်ပာ်ပနီၣ်သံမုၢ်နံၤမုၢ်သီဒီး နကဘၣ်သြီနုာ်နမံၤစရီဃုာ်ဒီးနလီၢ်အိၣ်လီၢ်ဆိးလၢအဘၣ်အမ့ၢ်အတီန့ၣ်လီၤ. နီၣ်နီၣ်န့ၣ် ကသြီနုာ်မံၤစရီအဂီၢ် တလိၣ်နအိၣ်ခိးတုၤလၢ တၢ်ဘိးဘၣ်သ့ၣ်ညါလီၤ တၢ်ကမၤတၢ်ဃုထၢတစုဘၣ်. နမၤအီၤအခဲအံၤသ့ဝဲန့ၣ်လီၤ. မ့ၢ်ဝဲအီလဲတၢ်မၤပှဲၤလံာ်တကွီၣ်ဒိယိယိဖိတခါန့ၣ်လီၤ. အိၣ်ဒၣ်လၢနဘၣ်လဲၤနုာ်လီၤဖဲ aec.gov.au လီပှာ်ယဲၤသန့အပူၤ. ဒီးနမၤအီၤဖဲနလီတဲစိစိာ်စုအပူၤဒၣ်လဲာ်သ့ဝဲန့ၣ်လီၤ.”
တၢ်ဟ့ၣ်တၢ်ဖးန့ၣ်မ့ၢ်ဝဲတၢ်ခွဲးတၢ်ယာ်လီၤဆီတခါန့ၣ်လီၤ. ဖဲအီစထြ့လယါကီၢ်ပူၤအံၤ, ပှၤကိးဂၤဒဲးလၢအဟ့ၣ်တၢ်ဖးန့ၢ်လံသ့ၣ်တဖၣ် အလီၢ်အိၣ်လၢကဘၣ်ဟ့ၣ်တၢ်ဖး လၢအဖိးသဲစးတၢ်ဘျၢန့ၣ်လီၤ.
AEC ကရၢခိၣ် ၂, Kath Gleeson, စံးဝဲဒၣ် တၢ်အံၤပၣ်ဃုာ်ဒီး ပှၤကဲထီၣ်ထံဖိကီၢ်ဖိအသီလၢအသးနံၣ်အိၣ် ၁၈နံၣ်ဒီး ဆူအဖီခိၣ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.
“အီစထြ့လယါကီၢ်ပူၤအံၤ တၢ်သြီနုာ်မံၤစရီလၢတၢ်ဟ့ၣ်တၢ်ဖးအဂီၢ်န့ၣ်မ့ၢ်ဝဲတၢ်လၢတမၤတသ့ တၢ်ကဘၣ်မၤအီၤနီၣ်နီၣ်တခါအသိး တၢ်ဟ့ၣ်တၢ်ဖးဖဲတၢ်ဃုထၢစ့ၢ်ကီးမ့ၢ်ဝဲ တမၤတသ့ တၢ်လၢတၢ်ကဘၣ်မၤအီၤနီၣ်နီၣ်န့ၣ်လီၤ. စးထီၣ်ဖဲနသးနံၣ်ပှဲၤထီၣ် ၁၆နံၣ်န့ၣ် နသြီနုာ်လီၤပာ်စၢၤနမံၤသ့ဝဲဒၣ် ဒီးဖဲနသးနံၣ်မ့ၢ်ပှဲၤထီၣ် ၁၈နံၣ်တဘျီ နဟ့ၣ်တၢ်ဖးသ့ဝဲန့ၣ်လီၤ.”
တၢ်ဘိးဘၣ်သ့ၣ်ညါလီၤ တၢ်ကမၤတၢ်ဃုထၢ မုၢ်နံၤမုၢ်သီမ့ၢ်ဝံၤန့ၣ် နတၢ်ဆၢကတီၢ်အိၣ်ဝဲဒၣ်တနွံလၢ နကသြီနုာ်လီၤနမံၤစရီလၢတၢ်ကဟ့ၣ်တၢ်ဖးအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. နသြီလီၤပာ်စၢၤနမံၤဝံၤလံဧါန့ၣ် နမ့ၢ်တသ့ၣ်ညါအီၤလီၤတံၢ်ဘၣ်တခီ နလဲၤနုာ်လီၤသမံသမိးထံအီၤဖဲ AEC အလီပှာ်ယဲၤသန့အပူၤ လၢအမ့ၢ် aec.gov.au/check သ့ဝဲဒၣ်အသိး နကိးသံကွၢ်ဖဲ လီတဲစိနီၣ်ဂံၢ် 13 23 26 စ့ၢ်ကီးသ့ဝဲန့ၣ်လီၤ.
တၢ်သြီနုာ်မံၤစရီန့ၣ်မ့ၢ်ဝဲတၢ်ယိယိဖိတခါဒီး နမၤအီၤသ့ကျိၤကျဲအိၣ်စှၤကိးခါအဂ့ၢ်န့ၣ် Ms Gleeson ရှဲပၠးဝဲဒ်အံၤ, “နအ့ထၢၣ်နဲးမ့ၢ်တအိၣ်ဘၣ်တခီ နမၤပှဲၤလံာ်တကွီၣ်ဒိ လၢအမ့ၢ်လံကဘျံးက့သ့ဝဲဒၣ်. နာ်သက့ နအ့ထၢၣ်နဲးမ့ၢ်အိၣ်တခီ ပအိၣ်ဒီးကျိၤကျဲညီကဒၣ်ဖိ လၢနကဘၣ်မၤထွဲအီၤဖဲလီပှာ်ယဲၤသန့အပူၤ လၢအအိၣ်ဒီးတၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤအါမး ဃုာ်ဒီးတၢ်ကျိးထံပာ်အီၤလၢကျိာ်အဂုၤအဂၤသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. နနုာ်လီၤမၤပှဲၤတၢ်သြီနုာ်မံၤစရီဖဲအီးလဲအပူၤသ့ဝဲဖဲ aec.gov.au အလီပှာ်ယဲၤသန့အပူၤန့ၣ်လီၤ.”
မ့မ့ၢ်တၢ်မၤပှဲၤလံာ်တကွီၣ်ဒိလၢ လံာ်ကဘျံးက့န့ၣ် နလဲၤမၤန့ၢ်အီၤဖဲ AEC အဝဲၤဒၢးအပူၤသ့ဝဲန့ၣ်လီၤ. နကိးလီတဲစိဖဲ 13 23 26 ဒီးဃ့လၢတၢ်ကဆှၢန့ၢ်နၤလံာ်တကွီၣ်ဒိအံၤစ့ၢ်ကီးသ့ဝဲန့ၣ်လီၤ.
နကမၤပှဲၤလံာ်တကွီၣ်ဒိအဂီၢ် လိၣ်ဘၣ်လၢနကဘၣ်အိၣ်ဒီး နီၣ်ကစၢ် က့ၣ်ပနီၣ်တၢ်မၤနီၣ်မၤဃါသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. တချုးလၢနမၤပှဲၤအီၤဖဲအီးလဲအပူၤဒ်ဘၣ်န့ၣ် မၤလီၤတံၢ်လၢ နအိၣ်ဒီးတၢ်မၤနီၣ်မၤဃါသ့ၣ်တဖၣ်အံၤ. တၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ် တလိၣ်လၢနဘျးစဲဃုာ်အီၤ နာ်သက့ အလီၢ်အိၣ်လၢ နကဘၣ်ပာ်ဖျါတၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤ န့ၣ်လီၤ.
“တၢ်အုၣ်ကီၤလၢအပာ်ဖျါ နနီၣ်ကစၢ် က့ၣ်ပနီၣ် န့ၣ်နပာ်ဖျါအီၤသ့လီၤဆီလိာ်သးစှၤကိးခါ, ဒီး ဖဲပလီပှာ်ယဲၤသန့အပူၤန့ၣ် တၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤ လၢအဲၣ်ဒိးသ့ၣ်ညါထီၣ်အီၤသ့ၣ်တဖၣ်အိၣ်ဝဲအသိး, တၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤသ့ၣ်တဖၣ်အံၤ တၢ်ကျိးထံပာ်အီၤလၢကျိာ်အဂုၤအဂၤစ့ၢ်ကီးအိၣ်ဝဲန့ၣ်လီၤ. ပှၤကညီသ့ၣ်တဖၣ် အါတက့ၢ်သူဝဲဒၣ်အဝဲသ့ၣ် တၢ်နီသိလ့ၣ်လံာ်ပျဲ နာ်သက့ နသူ နလံာ်ပိာ်ကျဲ—passport မ့တမ့ၢ် Medicare စ့ၢ်ကီးသ့ဝဲန့ၣ်လီၤ. တၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အံၤ မ့ၢ်တအိၣ်ဒီးနၤနီတခါဘၣ်တခီ နသူပှၤအုၣ်ကီၤနၤသ့ဝဲဒၣ်, လၢအမ့ၢ်ပှၤတဂၤဂၤလၢ အအိၣ်ပာ်လံဖဲ Commonwealth တၢ်ဃုထၢစရီအပူၤလၢအပာ်ဖျါအတၢ်အုၣ်ကီၤ နီၣ်ကစၢ် က့ၣ်ပနီၣ်သ့န့ၣ်လီၤ.”
ပှၤကဲထံဖိကီၢ်ဖိအသီသ့ၣ်တဖၣ် ကသြီနုာ်လီၤမံၤအဂီၢ် အကဘၣ်အိၣ်ဒီး အဝဲသ့ၣ်တၢ်ကဲထီၣ်ထံဖိကီၢ်ဖိအလံာ်အုၣ်သးန့ၣ်လီၤ.
နမ့ၢ်တအိၣ်ဒီး နီၣ်ကစၢ် က့ၣ်ပနီၣ် နီတခါဘၣ် မ့တမ့ၢ် နပာ်ကမၣ်ဘၣ်အီၤ မ့တမ့ၢ် လီၤမၢ်န့ၢ်နၤတခီ, အရ့ဒိၣ်လၢ နကပာ်ဖျါတၢ်အုၣ်ကီၤလၢနက့ၤဃ့ထီၣ်ကဒါ နီၣ်ကစၢ် က့ၣ်ပနီၣ်တၢ်မၤနီၣ်မၤဃါသ့ၣ်တဖၣ်အံၤန့ၣ်လီၤ. တၢ်ကဟ့ၣ်လီၤကဒါက့ၤ နနီၣ်ကစၢ် က့ၣ်ပနီၣ် တၢ်မၤနီၣ်မၤဃါသ့ၣ်တဖၣ်အံၤအဂီၢ် ဘၣ်အိၣ်ခိးတၢ် တၢ်ဆၢကတီၢ်န့ၣ် လီၤဆီလိာ်အသး လၢအဒိးသန့ၤထီၣ်အသးလၢ ပၢပြးတၢ်လီၢ်တခါဘၣ်တခါအဖီခိၣ် ဒီး တနီၤနီၤန့ၣ် တံာ်ဝဲတုၤ လွံၢ်နွံန့ၣ်လီၤ.
နမံၤမ့ၢ်အိၣ်ဖဲ တၢ်သြီနုာ်လီၤမံၤလၢတၢ်ဟ့ၣ်တၢ်ဖးအဂီၢ်လံတဘျီ ခါဆူညါန့ၣ် ဖဲကီၢ်စၢဖှိၣ်မ့ၢ်ဂ့ၤ, ကီၢ်စဲၣ်မ့ၢ်ဂ့ၤ, လီၢ်ကဝီၤပဒိၣ်တခါခါ အတၢ်ဃုထၢမ့ၢ်ဂ့ၤန့ၣ် နဟ့ၣ်တၢ်ဖး သ့ဝဲန့ၣ်လီၤ.
အဃိန့ၣ် တၢ်အံၤမ့ၢ်ဝဲတၢ်အရ့ဒိၣ်လၢ နကဘၣ်ပာ် နနီၣ်ကစၢ်အဂ့ၢ်အကျိၤ ခဲကနံၣ်အံၤသ့ၣ်တဖၣ် န့ၣ်လီၤ. ကပာ်တၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤ လၢအဘၣ်ဆၢဘၣ်ကတီၢ်အဂီၢ် AEC မၤစၢၤနၤသ့ဝဲအဂ့ၢ်န့ၣ် Mr Ekin-Smyth စံးဝဲဒ်အံၤန့ၣ်လီၤ.
“အဒိ, ပမ့ၢ်ဒိးန့ၢ်ဘၣ်တၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤပာ်ကီၤလၢ နသုးနဟံၣ်နဃီ နလီၢ်နကျဲန့ၣ် ပကဆှၢန့ၣ်ဝဲပှၤကညီသ့ၣ်တဖၣ် လံာ်တၢ်ဒုးသ့ၣ်နီၣ်ထီၣ်န့ၣ်လီၤ. နာ်သက့ အရ့ဒိၣ်တခါန့ၣ်, တဘျီလၢ်လၢ်ဖဲနမ့ၢ်သုးဟံၣ်သုးဃီ မ့တမ့ၢ် ဆီလဲနမံၤန့ၣ်, မၤလီၤတံၢ်လၢ နမၤပှဲၤသူဝဲဒၣ်အီးလဲလံာ်တကွီၣ်ဒိ ဒီး အိၣ်ဒၣ်လၢ နကဘၣ်လဲၤနုာ်လီၤဖဲလီပှာ်ယဲၤသန့ aec.gov.au အပူၤဒီး ဟ့ၣ်ဒုးသ့ၣ်ညါပှၤနဂ့ၢ်နကျိၤလၢအဆီတလဲသးသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.”
ပှၤအီစထြ့လယါထံဖိကီၢ်ဖိအသီသ့ၣ်တဖၣ် အဝဲသ့ၣ်ဟ့ၣ်တၢ်ဖးမ့ၢ်သ့လံတဘျီ ကြၢးဘၣ်အိၣ်ဒီးတၢ်နာ်န့ၢ်လီၤသးလၢ တၢ်သြီနုာ်လီၤမံၤစရီ လၢအဆိအချ့န့ၣ်လီၤ. တၢ်လၢနကဘၣ်သ့ၣ်နီၣ်အီၤတခါန့ၣ်မ့ၢ်ဝဲ နမ့ၢ်မတၤဂၤလဲၣ်ဂ့ၤန့ၣ် နတၢ်ဖးန့ၣ် တၢ်ကဂံၢ်ဃုာ်အီၤန့ၣ်လီၤ.
ဖဲ AEC’s အလီပှာ်ယဲၤသန့အပူၤ အိၣ်ဒီးတၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤလၢအဘၣ်ဃး တၢ်သြီနုာ်လီၤမံၤ အတၢ်နဲၣ်ကျဲသ့ၣ်တဖၣ်ဒီး တၢ်ဂ့ၢ်ဘၣ်ဃး တၢ်ပာ်ပနီၣ်ကံၢ်စီလၢ တၢ်ဟ့ၣ်တၢ်ဖးန့ၢ်သ့ၣ်တဖၣ်, လၢတၢ်ကျိးထံပာ်စ့ၢ်ကီးအီၤလၢနနီၣ်ကစၢ်အကျိာ်န့ၣ်လီၤ. အဝဲသ့ၣ်အိၣ်စ့ၢ်ကီးဒီး လီတဲစိတၢ်ကျိးထံဝဲၤကျိၤ ဒီး ‘easy read guides’ တၢ်နဲၣ်ကျဲလၢတၢ်ဖးဘၣ်အီၤညီ လၢတၢ်ကွဲးအီၤလၢအဲကလံးကျိာ် ယိယိဖိန့ၣ်လီၤ.
ဝဲၤကျိၤလၢအမၤစၢၤ ပှၤသုးလီၢ်အိၣ်ဆိး ဒ်သိး Migrant Resource Centres ဒီး လီၢ်ကဝီၤ တၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤ ကလုာ်ဒူၣ်ဆဲးလၤအါကလုာ်ဝဲၤကျိၤသ့ၣ်တဖၣ် မၤစၢၤဝဲ ပှၤလၢအဘၣ်ဟ့ၣ်တၢ်ဖးအဆိကတၢၢ်တဘျီသ့ၣ်တဖၣ်ဒီး မၤစၢၤနၤလၢတၢ်သြီနုာ်လီၤမံၤစရီလၢတၢ်ဟ့ၣ်တၢ်ဖးအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.
အီစထြ့လယါကီၢ်ပူၤအံၤ တၢ်ဟ့ၣ်တၢ်ဖးန့ၣ်မ့ၢ်တၢ်လၢတၢ်ကဘၣ်မၤအီၤသပှၢ်ကတၢၢ် တမၤဘၣ်တသ့ဘၣ်, ဒီး ပှၤလၢအတဟ့ၣ်တၢ်ဖးဘၣ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ် ကဘၣ်တၢ်ကမၣ်လၢဘၣ်ဟ့ၣ်စ့အီၣ်လီးန့ၣ်လီၤ. Mr Ekin-Smyth စံးဝဲဒၣ် တၢ်ဘၣ်ဟ့ၣ်တၢ်ဖးသပှၢ်ကတၢၢ်န့ၣ် ပကပာ်ကွံာ်အီၤတစိၢ်ဖိ ဒီး ဆိကမိၣ်ထီၣ်အီၤထဲဒၣ်လၢ နမ့ၢ်တသြီနုာ်နမံၤဘၣ်န့ၣ် နပာ်ဖျါထီၣ်နတၢ်ထံၣ်တန့ၢ်ဘၣ်န့ၣ်လီၤ.
“အဃိနမ့မ့ၢ်ပှၤအသီဖဲအီစထြ့လယါကီၢ်ပူၤ, နမ့မ့ၢ်ထံဖိကီၢ်ဖိအသီန့ၣ်, မၤလီၤတံၢ်လၢ နသြီနုာ်လီၤနမံၤစရီဖဲနလီၢ်ကဝီၤတၢ်ဟ့ၣ်တၢ်ဖးအလီၢ်အပူၤတက့ၢ်. နကဘၣ်ပာ်ဖျါထီၣ်နတၢ်ထံၣ်ဒီး တၢ်ဟ့ၣ်တၢ်ဖးန့ၣ် တသ့ဖဲအသ့န့ၣ် ပမၤန့ၢ်နၤလၢ နဟ့ၣ်ဘၣ်အီၤညီန့ၣ်လီၤ.”
လၢကသြီနုာ်လီၤမံၤစရီဒီး ဟ့ၣ်တၢ်ဖးဖဲ ၂ဝ၂၅နံၣ် ကီၢ်စၢဖှိၣ်တၢ်ဃုထၢအဂီၢ် လဲၤနုာ်လီၤဖဲ AEC လီၤပှာ်ယဲၤသန့ aec.gov.au မ့တမ့ၢ် လဲၤဖဲ AEC ဝဲၤဒၢးလၢအအိၣ်ဘူးဒီးနၤတက့ၢ်.
