Key Points
- Mahigit 100 wika ang ginagamit pa rin ng ating First Nations peoples hanggang ngayon.
- Marami sa mga wikang ito ang nanganganib na tuluyang mawala.
- Ayon sa pinakabagong National Indigenous Languages Survey, 31 komunidad ang muling bumubuhay sa kanilang wika.
Ang SBS ay tumutulong sa iyo na mag-navigate sa buhay sa iyong bagong tahanan sa Australia – panoorin ang lahat ng mga episode dito.
Ang wika ay kaugnay sa tao at sa lugar—sinasabing ang lupa ang nagbigay-buhay sa wika.
Ayon kay Cathy Trindall, ang Deputy Chair ng Aboriginal Languages Trust, ang wika ay isang mahalagang bahagi ng kanyang pagkakakilanlan. Ipinag-uugnay nito ang mga tao sa kaalamang ipinasa ng kanilang mga ninuno at may kaakibat na responsibilidad sa kultura.
“It tells me who I am,” pagbahagi niya.
“I'm a very proud Gomeroi Murri Yinnar from northwestern NSW, the black soil planes of Narrabri, and I know that's where I belong because my name, my language, my culture tells me that, and that's my place of belonging.”
Ano kaya ang mangyayari kung ang wika mo ay kinuha sa iyo? Ito ang naranasan ng ating mga First Nations peoples.
AIATSIS Paper and Talk_Kukatj language group. Credit: AIATSIS
Ilang wika ang ginagamit sa Australia?
Bago pa man dumating ang mga taga-Europa, daan-daang wika at diyalekto ang sinasalita sa buong Australia.
Si John Gibbs, isang proud na Wiradjuri mula sa Kanlurang bahagi ng New South Wales, ay Executive Director ng Research and Education Group sa AIATSIS, o Australian Institute of Aboriginal and Torres Strait Islander Studies. Ayon sa kanya, maaari nating tingnan ang bilang ng mga wika sa iba't ibang paraan.
“If you consider only languages that are so different that someone from the neighbouring language cannot understand what you are saying, then there were over 250 different languages,” paliwanag ni Gibbs.
“However, language is also a form of social identity. Australian English and American English are technically the same language, but as Australians we definitely identify very strongly with one, not the other. If you look at languages from the point of view of social identity, they were more like 600 to 800 different language varieties used in Australia.”
Bumaba nang husto ang bilang ng mga wikang ito matapos dumating ang mga Europeans.
Ayon sa ng AIATSIS, may 123 wika na lang ngayon ang ginagamit o muling binubuhay.
Kasama rito ang iba't ibang wika ng Torres Strait.
Ayon kay Leonora Adidi, isang lingguwista at tagapagsalin mula sa Torres Strait Islands, sa kanlurang at gitnang bahagi ng Torres Strait, ang sinasalita ng mga tao ay itinuturing na isang Aboriginal na wika.
“The languages that are spoken on the eastern part of Torres Strait, they’re Papuan language… We don't understand each other.”
Bukod sa ilang diyalekto, ang Torres Strait Island Creole, o Yumplatok, ay isang mas bagong wika ng komunidad.
Ayon sa Australian Bureau of Statistics, ito na ngayon ang pinaka-ginagamit na wika ng First Nations, na may mahigit 7,000 na nagsasalita.
Young aboriginal female students sitting with their tutor outdoors in the sun in Australia. Credit: SolStock/Getty Images
Bakit naglaho ang mga wikang ito?
Matapos dumating ang mga taga-Europa, maraming wika ang nawala dahil sa mga patakaran ng pakikibagay noon at sa sapilitang pagkuha ng mga bata mula sa kanilang pamilya at komunidad.
Ipinagbawal sa mga tao ang pagsasalita ng sarili nilang wika. Pero may ilan na lihim itong ginamit at palihim na ipinasa sa mas nakababatang henerasyon.
Sa ngayon, karamihan sa mga aktibong wika sa Australia at Torres Strait ay sinasalita na lang ng mga nakatatanda. Isandaan ang itinuturing na endangered, at 12 lang ang natututunan ng mga bata bilang unang wika.
Marami sa mga hindi na ginagamit na wika ang tinatawag na "natutulog."
We call languages that haven't been spoken for some time ‘sleeping’, not dead or extinct. This is because something that is sleeping can be woken up again.John Gibbs, AIATSIS
Muling pagbuhay ng wika
Noong 2017, isinabatas ang Aboriginal Languages Act para kilalanin ang mga First Languages ng NSW.
Kinilala ng batas na ang mga wikang ito ay bahagi ng cultural heritage ng NSW. Ang mga First Nations peoples ang tagapangalaga ng mga wikang ito at may karapatang buhayin at alagaan ang mga ito.
Unti-unti nang may pagbabagong nagaganap.
Ayon sa pinakahuling National Indigenous Languages Survey, 31 komunidad sa buong bansa ang muling binubuhay ang kanilang mga wika at dumarami na ang mga gumagamit nito.
Pero ayon kay Aunty Leonora, hindi ganoon kasimple ang muling pagbuhay sa First Language dahil ang First Nations peoples ay hindi isang monolingguwal na lipunan.
Ibig sabihin, habang may ilang wika na patuloy na umuunlad, mayroon namang iba na kakaunti na lang ang nagsasalita.
“In terms of getting support and having a nationwide tool to effectively have a nationwide program to revitalise those languages, the challenges are much greater than if we were, say, homogenous and monolingual,” dagdag nito.
2024 Paper and Talk Participants, AIATSIS, and Living Languages. Credit: AIATSIS
Ang papel ng AIATSIS
Ang AIATSIS Centre for Australian Languages (ACAL) ay nakikipagtulungan sa mga komunidad para suportahan ang muling pagbuhay ng mga wika.
Sa AIATSIS nakatago ang mga manuscript, journal, at audio-visual recordings mula sa mga naunang European explorers na nagkaroon ng ugnayan sa mga Aboriginal at Torres Strait Islander. Ang mga mahahalagang rekord na ito ay bukas para sa mga miyembro ng komunidad.
Nagpopondo rin ang ACAL ng regular na workshop series na tinatawag na ‘Paper and Talk’, kung saan iniimbitahan ang mga community researchers sa Institute upang magkaroon sila ng access sa kanilang mga materyales sa wika, kasama ang mga language expert.
“At the end of the two weeks they have created a language resource to take back to the community to kick-start the journey of language revival,” dagdag ni John Gibbs.
Ang AIATSIS ay naglaan din ng pondo para sa paglalathala ng mga higit 20 wikang
Warlpiri Dictionary
Pagbuhay ng wika sa pamamagitan ng paaralan
Para magtagumpay ang mga wika, kailangan itong gamitin ng mga bata.
Noong 2022, binuksan ang Gumbaynggirr Giingana Freedom School—ang unang Indigenous bilingual na paaralan sa NSW.
Ang apo ni Cathy Trindall ay mag-aaral dito ngayong taon at makakatanggap ng isang edukasyong may kultural na kabuuan.
“It's not just a matter of learning the name of the dolphins or the whales. What they'll learn is that if they go on an excursion, they understand the Dreaming path. They’ll understand the Creation stories. They’ll understand that that dolphin is actually a part of the stories which connects them back to where they belong and who they are.”
A classroon at The Gumbaynggirr Giingana Freedom School. Credit: SUSAN
Pangalagaan ang wika sa pamamagitan ng pagsalin
Simula noong 2012, nakipagtulungan ang NAATI (National Accreditation Authority for Translators and Interpreters) sa pamahalaan ng Australia at mga Indigenous na organisasyon upang madagdagan ang bilang ng mga propesyonal na tagapagsalin at tagapagsalita sa pamamagitan ng kanilang Indigenous Interpreting Project.
Layunin ng proyekto na matiyak na makikilahok ang lahat ng First Nations people at matutugunan ang kanilang mga karapatan sa Australia, gamit ang kanilang wika.
“We work with people who don't have English as a first language… sometimes English is maybe their fifth or sixth language."
“There are currently 96 certified Aboriginal and Torres Strait Islander language interpreters from 27 languages.”
Habang dumadalo sa isang Interpreters and Translators conference kamakailan, napansin ni Lavinia ang mga magkakaparehong kwento na ibinahagi ng mga bagong migrante at mga First Nations people.
“We were born to interpret as kids… We were the constant middle person that used to interpret for families, and to hear them tell their stories is very similar to our stories growing up.”
READ MORE
Ngiyang
Mag-subscribe o mag-follow sa Australia Explained podcast para sa mas marami pang mahalagang impormasyon at mga tips tungkol sa pagsisimula ng bagong buhay sa Australia.
