ဘၣ်ဆၣ်သနာ်က့ တၢ်စုၣ်အပျၢ်အထိးနါန့ၣ်အိၣ်ဒ်ဝဲဒၣ်, လၢအမ့ၢ် တၢ်ဟ့ၣ်ပလီၢ်အိၣ်လၢ မုၢ်ကျိၤဝဲၤကွာ်တၢ်အိၣ်သးသ့ၣ်တဖၣ်တဂၢၢ်တကျၢၤဒ်ဘၣ်အဃိ, တနံၣ်အံၤအဂီၢ် ဆူမဲာ်ညါတဘျီ တၢ်ဒီၣ်တဲာ်ဒုးစှၤလီၤစ့အ့ၣ်ပှ့ၤအံၤ မ့ၢ်အကအိၣ်ဒ်ဧါန့ၣ် တၢ်လီၤတံၢ်လီၤဆဲးတအိၣ်ဘၣ်.
မ့ၢ်လၢတၢ်ဘိးဘၣ်သ့ၣ်ညါလၢစ့အ့ၣ်ကလီၤစှၤအဃိ လၢ Hanan Alzuhairi လၢအမၤတၢ်မၤဒ်သိး ပှၤမၤစၢၤတၢ်ဖိ (support worker) တဂၤ အဂီၢ်န့ၣ် မ့ၢ်ဝဲတၢ်ဖှံလီၤတခါန့ၣ်လီၤ.
ဖဲအပူၤကွံာ်စှၤကိးနံၣ်အတီၢ်ပူၤန့ၣ် အဝဲအဂီၢ် တၢ်ဘၣ်ဟ့ၣ်လီၤကဒါ စ့ဟံးလိၢ်လၢတၢ်ပှ့ၤဟံၣ်အဂီၢ်န့ၣ် ဟဲအါထီၣ်ဝဲ တလါ ၁ဝဝဝ ဒီလၣ်န့ၣ်လီၤ.
“ယမ့ၢ်တဟ့ၣ်ဘၣ်န့ၣ်, ယကဘၣ်တူၢ်ရှူကွံာ်ယဟံၣ်အံၤ အဃိန့ၣ် ကဲထီၣ်ဝဲ တၢ်မၤဆူၣ်ယၤတခါလၢ ယဘၣ်ဒီၣ်တဲာ်ကွံာ် တၢ်သူကျိၣ်စ့ဒီး တၢ်ပှ့ၤတၢ်ဖိတၢ်လံၤ ဒီးကဲထီၣ်တၢ်ကိၢ်တၢ်ဂီၤလၢယဂီၢ်ဒီးယဟံၣ်ဖိဃီဖိအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.”
အဝဲအဖိမုၣ်ဖိသၢဂၤဒီး အဝၤန့ၣ် မ့ၢ်ပှၤလၢ အအိၣ်ဖဲ Age Pension မံၤတုၤပှၢ်တီၤ စ့တၢ်မၤစၢၤအဖီလာ်အဃိ အဝဲသ့ၣ်အဟံၣ်ဖိဃီဖိန့ၣ် ဘၣ်တူၢ်ဆါအသးနးမးန့ၣ်လီၤ.
“လၢကပှ့ၤန့ၢ်ကၠိဖိကူကၤ လွံၢ်ဘ့ၣ်အလီၢ်န့ၣ်, ခဲအံၤယပှ့ၤဒၣ်ကၠိဖိကူကၤထဲခံဘ့ၣ်ဧိၤလီၤ. လၢတၢ်လိာ်ကွဲတၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤအဂီၢ်စ့ၢ်ကီးယမၤအီၤဒ်န့ၣ်လီၤ. လၢအပူၤကွံာ်အခါန့ၣ်, အဝဲသ့ၣ်လဲၤ ကၠ့မ် (gym), အိၣ်ဒီးတၢ်ပှီၣ်ထံဒီး တၢ်လိာ်ကွဲဖျၢၣ်ထူ. ဘၣ်ဆၣ်သနာ်က့ အခဲအံၤန့ၣ် ယဟ့ၣ်လီၤန့ၢ်အဝဲသ့ၣ်တန့ၢ်လၢၤဘၣ်. ယမဲဆါစ့ၢ်ကီးယတူၢ်ကစုဒုအီၤ မ့ၢ်လၢတၢ်လဲၤထံၣ်ဒီးမဲကသံၣ်သရၣ်န့ၣ်အပှ့ၤဒိၣ်, ယလဲၤမၤအီၤတန့ၢ်ဘၣ်”
တၢ်မၤအါထီၣ်စ့အ့ၣ် ၁၃ဘျီဝံၤအလီၢ်ခံ, စ့အ့ၣ်န့ၣ် တၢ်ပာ်ဂၢၢ်အီၤဖဲ ၄.၃၅ မျးကယၤ လၢအယံၤအါန့ၢ်တနံၣ်, ဒီးအခဲအံၤန့ၣ် တၢ်ဒီၣ်တဲာ်ကွံာ်အီၤ ၂၅ ဖီး အဃိ, စ့အ့ၣ်အိၣ်က့ၤဝဲဒၣ် ၄.၁ မျးကယၤန့ၣ်လီၤ.
တၢ်ဒီၣ်တဲာ်မၤစှၤလီၤစ့အ့ၣ်အံၤ မ့ၢ်ဆဲးကဲထီၣ်ဒ်ကွ့ၢ်ကွ့ၢ်န့ၣ်, Ms Alzuhairi မုၢ်လၢ်လၢ ဘၣ်သ့ၣ်သ့ၣ် စ့ကအိၣ်လၢ အဝဲသ့ၣ် ကဟးကသုၣ်ကသီဘၣ်အဆိကတၢၢ်တဘျီ လၢဃိးနံၣ်အတီၢ်ပူၤန့ၣ်လီၤ.
ဖဲ Canstar နီၣ်ဂံၢ်နီၣ်ဒွးစရီအက့ၢ်အဂီၤတၢ်ဒုးနဲၣ်ဖျါအပူၤန့ၣ် ပှၤတဂၤလၢအဟံးလိၢ်စ့ ဒီလၣ် ၆ဝဝ,ဝဝဝ လၢ ၂၅နံၣ်အတီၢ်ပူၤဒီး ပာ်ဝဲစ့အ့ၣ်လၢအမူ, ဒီးဖဲအဝဲဟံးလိၢ်စ့အံၤအခါ အစ့အ့ၣ်န့ၣ်အိၣ်ဝဲ ၆. ၃၃ မျးကယၤန့ၣ်, တနံၤအံၤကဒီၣ်တဲာ်စှၤလီၤကွံာ်အသး ဒီးကပာ်ဖှိၣ်ဘၣ်ဝဲစ့ ၉၂ဒီလၣ်န့ၣ်လီၤ.
တၢ်မၤစှၤလီၤစ့အ့ၣ်အံၤမ့မ့ၢ်လၢလွံၢ်ဘျီအဂီၢ်န့ၣ် တလါအတီၢ်ပူၤ ကပာ်ဖှိၣ်ဘၣ်ဝဲစ့ ၃၅၉ ဒီလၣ်န့ၣ်လီၤ.
ဘၣ်ဆၣ်သနာ်က့ လီၢ်ခၢၣ်သးစ့တၢးအခိၣ်ဒိၣ် Michelle Bullock စံးဝဲဒၣ် အဝဲဘိးဘၣ်ရၤလီၤလၢ အကမၤနၢၤကွံာ်လံ စ့သွၣ်သွံ တန့ၢ်ဒ်ဘၣ်.
“တၢ်ဆါတၢ်ပှ့ၤဖၠါတၢ်ဟ့ၣ်ကူၣ်ဟ့ၣ်ဖးအဖီခိၣ် တနံၤအံၤအတၢ်ဆၢတဲာ်န့ၣ် အတမ့ၢ်တၢ်ဒုးနဲၣ်လၢ ဆူမဲာ်ညါန့ၣ်တၢ်ကမၤစှၤလီၤစ့အ့ၣ်ဒ်သိးအံၤဘၣ်. ဒ်ယမၤနီၣ်တ့ၢ်အီၤအသိး, တၢ်ဟ့ၣ်ကူၣ်ဟ့ၣ်ဖးလၢပမၤအီၤဖဲလါနိးဝ့ဘၢၣ် ၂၃, လၢပထံၣ်အီၤဒ်သိးအပတီၢ်လၢအအိၣ်ဒ်ဒီးတၢ်တြီဃံာ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်ပထုးကွံာ်အီၤ. နာ်သက့ တချုးလၢတၢ်မၤတၢ်ဆၢတဲာ်ဒီး ဆူမဲာ်ညါစ့အ့ၣ်အလုၢ်အပှ့ၤဒ်ဘၣ်န့ၣ် ပှၤပၢဆှၢတၢ်ကရၢ လိၣ်ဘၣ်အါထီၣ် တၢ်အုၣ်ကီၤ တၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤလၢ စ့သွၣ်သွံ လီၤစှၤကွံာ်န့ၣ်လီၤ.”
ပှၤဂဲၤလိာ်ထံရူၢ်ကီၢ်သဲးအဟီၣ်ကဝီၤ သ့ၣ်တဖၣ်အတၢ်ထံၣ်လီၤဂာ်လိာ်အသး လၢအပၣ်ဃုာ်ဒီး ကီၢ်စၢဖှိၣ်ပှၤပၢၤစ့ Jim Chalmers န့ၣ်လီၤ.
“တနံၤအံၤတၢ်ဆၢတဲာ်န့ၣ် မ့ၢ်တၢ်တူၢ်လိာ်မုာ်အီၤသပှၢ်ပှၢ်တခါန့ၣ်လီၤ. ဘၣ်ဆၣ်နာ်က့ တၢ်ဖံးတၢ်မၤသ့ၣ်တဖၣ်တလၢပှဲၤထီၣ်ဘးဒ်ဘၣ်. မ့ၢ်လၢပသ့ၣ်ညါ ပှၤကညီသ့ၣ်တဖၣ် အိၣ်ဒ်ဝဲဖဲတၢ်ဆီၣ်သနံးအဖီလာ်န့ၣ်လီၤ.”
ပှၤထီဒါတၢ်ကရၢ လၢအလီၢ်လၤ တၢ်ဖံးတၢ်မၤဒ်သိးဒီးအီၤ Angus Taylor စ့ၢ်ကီး ဟ့ၣ်ပလီၢ်ဝဲလၢ ခါဆူညါန့ၣ် တၢ်ဂၢၢ်တၢ်ကျၢၤတအိၣ်ဒ်ဘၣ်.
“ဖဲအပူၤကွံာ် အဝဲသ့ၣ် တၢ်ဟီပာ်အပူၤန့ၣ် လီၢ်ခၢၣ်သးစ့တၢးစံးလၢ အကထံၣ်ဘၣ်တၢ်အိၣ်ဆိးအပတီၢ်ကနးဒိၣ်ထီၣ်လၢအီစထြ့လယါဟံၣ်ဖိဃီဖိသ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ်, ဒီးတၢ်လဲၤကျဲအံၤ အကတလၢကွံာ်အဂီၢ် အိၣ်ဒ် ဝဲဖးယံၤန့ၣ်လီၤ.”
ပှၤအီစထြ့လယါဖိ သၢပူ တပူန့ၣ် ဟ့ၣ်လီၤကဒါက့ၤ စ့ဟံးလိၢ်လၢတၢ်ပှ့ၤဟံၣ်အဂီၢ် တၢ်ဆၢကတီၢ်န့ၣ် အါတက့ၢ်ယံၤဝဲဒၣ် ၂၅နံၣ် မ့တမ့ၢ် အနံၣ် ၃ဝ ဒီး အါတက့ၢ်န့ၣ် ဟံးန့ၢ်ဝဲစ့အ့ၣ်လၢအမူ လၢအမ့ၢ် စ့အလုၢ်အပှ့ၤထီၣ်လီၤအဖီခိၣ် ဆီတလဲအသးန့ၣ်လီၤ. အဃိ, တၢ်ဒီၣ်တဲာ်မၤစှၤလီၤစ့အ့ၣ်တဘျီအံၤအခီပညီန့ၣ် ဖဲတလါအံၤကတၢၢ်န့ၣ် အဝဲသ့ၣ်စ့ကအိၣ်တ့ၢ်အါထီၣ်န့ၣ်လီၤ.
မ့ၢ်ဘၣ်တဲလၢတၢ်ကတိၤယိယိဖိန့ၣ် တၢ်ဟံးစ့အ့ၣ်ကစှၤလီၤဒီး စ့တၢးပူၤစ့အိၣ်တ့ၢ်ကအါထီၣ်ဝဲန့ၣ်လီၤ.
မ့မ့ၢ်ပှၤအီစထြ့လယါဖိအဂၤခံပူတပူ လၢအအိၣ်ဒီးအနီၣ်ကစၢ်အဟံၣ်န့ၣ်, အခီပညီမ့ၢ်ဝဲ အဝဲသ့ၣ် မံၤတုၤပှၢ်တီၤကတီၢ်စ့ပာ်ဖှိၣ်ဒီး စ့ဖဲစ့တၢးပူၤန့ၣ်ကအါထီၣ် လၢအန့ၢ်ဘၣ်တၢ်အဘျုးအဖှိၣ်လၢစ့အ့ၣ်အဃိန့ၣ်လီၤ.
မ့မ့ၢ်ပှၤအိၣ်လီၤတဲာ်သၢပူတပူတခီ, အါတက့ၢ်မ့ၢ်ပှၤအိၣ်လဲဟံၣ် ဖဲဟံၣ်လၢတၢ်ဘၣ်ဟ့ၣ်လီၤကဒါစ့ဟံးလိၢ်လၢတၢ်ပှ့ၤဟံၣ်အဂီၢ်အပူၤသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ, အဃိ တၢ်အိၣ်သးတနီၤနီၤန့ၣ်, စ့အ့ၣ်အနီၣ်ဂံၢ်အါထီၣ်န့ၣ် တၢ်ကပာ်လီၤန့ၢ်ဝဲဒၣ်ဆူဟံၣ်လဲအပူၤ ဒီးအဟံၣ်လဲကအါထီၣ်န့ၣ်လီၤ.
ဘၣ်ဆၣ်သနာ်က့ တၢ်မုၢ်လၢ်အိၣ်ဝဲဒၣ်တနီၤ.
Sean Langford လၢ Oxford မုၢ်ကျိၤဝဲၤကွာ်စံးဝဲဒ်အံၤ, “ကြၢးမ့ၢ်ဝဲနံၣ်ဂ့ၤတနံၣ် လၢတၢ်မၤအဘူးအလဲ ဟဲအါထီၣ်နီၣ်နီၣ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်လၢပကွၢ်အီၤန့ၣ်မ့ၢ်ဝဲ ဖဲပှၤမၤတၢ်ဖိတဝၢအပူၤန့ၣ် တၢ်မၤအဘူးအလဲဟဲအါထီၣ်ချ့ မ့တမ့ၢ် တၢ်မၤချ့ထီၣ် တၢ်ဟ့ၣ်လီၤအါထီၣ်တၢ်ဖံးတၢ်မၤအဘူးအလဲန့ၣ်လီၤ. တၢ်ဂ့ၢ်ကီအလီၢ်လီၢ်တခါန့ၣ်မ့ၢ်ဝဲ, ပှၤတၢ်ဖံးတၢ်မၤတအိၣ်ဘၣ်အနီၣ်ဂံၢ်နီၣ်ဒွးအပတီၢ်န့ၣ် ကအိၣ်ဝဲ ဒ်အလီၢ်လီၢ်အသိးန့ၣ်လီၤ. နာ်သက့ တၢ်ပှဲၤသိးသိးတခါန့ၣ်မ့ၢ်ဝဲဒၣ်, ခီဖျိလၢ စ့အလုၢ်အပှ့ၤလီၤ စ့သိၣ်သွံအါအဃိ နဘၣ်ထုးထီၣ်သူစ့ဖဲနစ့ထၢၣ်အပူၤန့ၣ်လီၤ.”
Pradeep Philip လၢအမ့ၢ် ပှၤမၤသကိးတၢ်တီခိၣ်ရိၤမဲဖဲ Deloitte Access Economics စံးဝဲဒၣ်, “ပဆိကမိၣ်န့ၣ်တၢ်အံၤမ့ၢ်ဝဲ တၢ်ဝးတရံးအသီ စးထီၣ်အသးလၢ စ့အ့ၣ်ကလီၤကဒါက့ၤ ခီဖျိလၢ ပထံၣ်ဘၣ် တၢ်အကါဒိၣ်လၢတၢ်ဆီတလဲဖဲ တၢ်ဂ့ၢ်လိာ်ဘှီလိာ်အံၤန့ၣ်မ့ၢ်ဝဲ မုၢ်ကျိၤဝဲၤကွာ်တၢ်ဒိၣ်ထီၣ် ခီဖျိတၢ်ဘျၢနုာ်လီၤကျိၣ်စ့တၢ်ဖံးတၢ်မၤအဃိန့ၣ်လီၤ. တၢ်နီၣ်ကီၢ်န့ၣ် ဖဲအီစထြ့လယါကီၢ်ပူၤအံၤ, မုၢ်ကျိၤဝဲၤကွာ်အဂံၢ်စၢ် ဒီး စ့သိၣ်သွံဟဲက့ၤလီၤန့ၣ်, တၢ်အံၤမ့ၢ်တၢ်ဆၢကတီၢ်ဘၣ်လၢ တၢ်ဒီၣ်တဲာ်မၤစှၤလီၤစ့အ့ၣ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်လၢပကြၢးထံၣ်ဘၣ်အီၤဖဲအံၤန့ၣ်မ့ၢ်ဝဲ တၢ်မၤဆူၣ်ထီၣ် တၢ်ဘျၢနုာ်လီၤကျိၣ်စ့ဒီး ပနံးတၢ်ဖံးတၢ်မၤ အတၢ်နာ်န့ၢ်လီၤသးအိၣ်အါထီၣ်န့ၣ်လီၤ.”
ကိတိာ်ခိၣ်ကျၢၢ် Anthony Albanese တဲပာ်ဝဲလၢ တၢ်မၤတၢ်ဃုထၢအမုၢ်နံၤလၢခံကတၢၢ်န့ၣ်မ့ၢ်ဝဲဒၣ် လါမ့ၤ ၁၇သီ ဒီး တၢ်ဒီၣ်တဲာ်စှၤလီၤစ့အ့ၣ်အံၤ အတစၢဃာ်လိာ်အသးဘၣ် နာ်သက့ စ့ဟံးလိၢ်လၢတၢ်ပှ့ၤဟံၣ်အဂီၢ် တၢ်နးတၢ်ဖှီၣ်အံၤ ကကိၢ်ညၢ်လီၤအဂီၢ် အတၢ်စၢဃာ်အိၣ်ဝဲဒီး ပဒိၣ်အထံရူၢ်ကီၢ်သဲးတၢ်ဟဲဝံ ဒီးတနံၤအံၤတၢ်ဆၢတဲာ်န့ၣ် မ့ၢ်တၢ်ဆိကမိၣ်ထံ နီၣ်ဝံာ်ခိၣ်သ့ၣ် လၢကီၢ်စၢဖှိၣ်တၢ်ဃုထၢ ဘူးထီၣ်တၢ်ကမၤအီၤအံၤ အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.
ဘၣ်ဆၣ်သနာ်က့ စ့သိၣ်သွံန့ၣ် အိၣ်ဒ်ဝဲလၢ လီၢ်ခၢၣ်သးစ့တၢးပာ်တၢ်ပညိၣ် အဖီခိၣ် လၢအမ့ၢ် ၃.၂ မျးကယၤ ဒ်လၢညါအဃိ တၢ်ဆၢတဲာ်အံၤမ့ၢ်တ့ၢ်ဝဲတၢ်လၢအကီတခါန့ၣ်လီၤ.
တၢ်အိၣ်ဖှိၣ်လၢတၢ်ကမၤအီၤဆူမဲာ်ညါတဘျီ ဖဲလါအ့ဖြ့ၣ်ထီၣ်သီန့ၣ် မ့ၢ်တၢ်ကဒီၣ်တဲာ်မၤစှၤလီၤစ့အ့ၣ်ဒ်ဧါန့ၣ် တၢ်လီၤတံၢ်လီၤဆဲးတအိၣ်ဒ်ဘၣ်.
