Key Points
- Cultural burning, an Indigenous practice, is increasingly seen today as the “tested” way forward for wildfire reduction and promoting Country health.
- Native titles give Aboriginal communities the green light to revive cultural burning the way they know, and evidence shows it works.
- Benefits of applying traditional fire include wildfire mitigation and more. First Nations people use a holistic approach which supports a resilient ecosystem.
ཨོ་སི་ཁྲུ་ལི་ཡའི་ནང་གི་ང་ཚོ་མང་པོ་ཞིག་གིས་མེ་ནི་ཉེན་ཁ་ཞིག་ཏུ་མཐོང་གི་ཡོད། དེ་ནི་རྒྱུ་མཚན་ལྡན་པ་ཞིག་རེད། ༢༠༡༩ ལོ་ནས་ ༢༠༢༠ ལོའི་དབྱར་ཁ་ནག་པོ་དང་། ཉེ་ཆར་གྱི་ ༢༠༢༤ ལོའི་ནགས་མེ་ཆེན་པོ་ཁྱབ་ཆེན་པོ་བྱུང་བ་དེ་དག་ལ་བསམ་གཞིགས་བྱེད་དགོས། འོན་ཀྱང་མི་རིགས་དང་པོའི་མི་རྣམས་ལ་མཚོན་ན། མེ་ནི་ལོ་ངོ་སྟོང་ཕྲག་མང་པོའི་རིང་ལ་ནུས་པ་ཆེ་བའི་ལག་ཆ་ཞིག་ཏུ་བེད་སྤྱོད་བྱས་ཡོད། དེ་ནི་ས་ཆ་དོ་དམ་དང་། འཚོ་གནས་འཆར་གཞི། དེ་བཞིན་ནགས་མེ་ཚུད་པའི་སྐྱེ་ཁམས་ལ་སྲུང་སྐྱོབ་བྱེད་པ་བཅས་ལ་མེད་དུ་མི་རུང་བ་ཞིག་ཡིན།

Wunambal Gaambera Aboriginal Corporation chair Catherine Goonack is among those holding the baton of the fire tradition in Australia today. She learnt cultural burning directly from her ancestors. Photo: Russell Ord for WGAC
ངའི་ཨ་ཕས། ཁོས་ལོ་རེ་བཞིན་ང་ཚོར་ལོ་ཏོག་སྡུད་གསོག་བྱེད་ཆེད་མེ་སྤར་དགོས་པར་བཤད།
ཝུ་ན་མ་བྷལ་གྷ་མ་བྷེ་ར་གདོད་མའི་མི་རིགས་ཚོགས་པའི་ཚོགས་གཙོ་ཁེ་ཐི་རེན་གོ་ནག་གིས། རིག་གཞུང་དང་མཐུན་པའི་མེ་སྤར་བ་ནི་ང་ཚོའི་མེས་པོ་ཚོའི་བྱེད་ལུགས་བྱེད་སྟངས་དང་འཚོ་གནས་བྱེད་སྟངས་ཤིག་རེད། ཁོ་ཚོས་མེ་སྤར་ནས་རྒྱལ་ཁབ་སླར་གསོ་བྱེད་པ་དང་། འཚར་ལོངས་ཡོང་བ། ནགས་མེ་འགོག་ཐབས་བྱེད་ཀྱི་ཡོད་ཅེས་བཤད།
མེ་སྤར་བའི་ལམ་སྲོལ་འདི་ལ་རིག་གཞུང་དང་མཐུན་པའི་མེ་སྤར་བ་དང་། མེ་ཐོག་སོ་ནམ། ཡང་ན་གྲང་མོའི་མེ་སྤར་བ་ཞེས་འབོད་ཀྱི་ཡོད། མི་སེར་སྤེལ་ཡུལ་དུ་བཟུང་བ་ནས་བཟུང་ལག་ལེན་འདི་ཁྱབ་ཆེན་པོ་དང་ཚད་ཆེན་པོའི་ཐོག་ནས་ལག་བསྟར་བྱས་མེད།
ཞིབ་འཇུག་པ་ཚོས་འདི་ནི་ཨོ་སི་ཁྲུ་ལི་ཡ་ལ་མེ་སྐྱོན་གྱི་ཉེན་ཁར་ཚུད་སླ་བ་དང་གཏོར་བཤིག་གི་མེ་སྐྱོན་བྱུང་སླ་བའི་རྒྱུ་མཚན་གཅིག་ཡིན་པ་ར་སྤྲོད་བྱས་ཡོད།
ལྕམ་མོ་གྷུ་ན་ཁིས་ཡིས་རྒན་རབས་ཚོས་ལུང་པ་གཙང་མ་བཟོ་རྒྱུ་དེ་གལ་ཆེན་པོ་ཡིན་པ་ཤེས་ཀྱི་ཡོད། ལུང་པ་གཙང་མ་བཟོ་རྒྱུ་དེ་གལ་ཆེན་པོ་ཡིན་པ་ཤེས་ཀྱི་ཡོད། ཅེས་བཤད།
༢༠༢༤ ལོར་མོས་ནུབ་ཕྱོགས་ཨོ་སི་ཁྲི་ལི་ཡའི་ཁིམ་སྦེ་ལེ་ས་ཁུལ་གྱི་བྱང་ཕྱོགས་ཐག་རིང་པོར་སྲོལ་རྒྱུན་གྱི་མེ་སྦར་བའི་ལམ་ནས་མེ་སྐྱོན་གྱི་གནས་སྟངས་ཡར་རྒྱས་ཕྱིན་པའི་སྐོར་གྱི་ཞིབ་འཇུག་སྙན་ཐོ་ཞིག་མཉམ་རྩོམ་བྱས་ཡོད།
ང་ཚོས་མེ་སྐྱོན་ཆེན་པོ་འགོག་ཆེད་འདས་པའི་ལོ་ངོ་བཅུའི་རིང་ལྟ་རྟོག་བྱས་ཡོད། ང་ཚོར་ཡར་རྒྱས་དང་མར་ཆག་གཉིས་ཀ་བྱུང་ཡོད་ཀྱང་། ད་ལྟ་ང་ཚོ་ལམ་ཕྱོགས་ཡང་དག་པའི་ཐོག་ཡོད་པ་རེད།
ཞིབ་འཇུག་གིས་སྲོལ་རྒྱུན་གྱི་ས་བདག་ཚོགས་པ་བཞིས་སྔོན་མ་ས་ཁུལ་དེའི་ཚ་བའི་རྩྭ་ཐང་གི་རྣམ་པར་དབང་སྒྱུར་བྱས་པའི་མེ་སྐྱོན་ཚབས་ཆེན་རྣམས་ཞི་འཇགས་སུ་བཏང་བའི་སྐོར་འཇལ་གྱི་ཡོད།

Skills of assessing the right timing, and how to burn the right way, survive to this day. Fire walk by Jeremy Kowan, Uunguu Ranger and Wunambal Gaambera Traditional Owner. Photo: Mark Jones for WGAC
གལ་ཏེ་རིག་གཞུང་གི་མེ་སྦར་བའི་ཐབས་ལམ་དེ་ནུས་པ་ལྡན་པ་ཞིག་ཡིན་པ་བསྒྲུབ་ཐུབ་ན། ག་རེ་བྱས་ནས་གནས་ཚུལ་དེ་གང་སར་སླར་གསོ་བྱེད་ཀྱི་མེད་དམ།
བྱང་ཀིམ་བྷར་ལེའི་ས་ཁུལ་ནི་ཨོ་སི་ཁྲུ་ལི་ཡའི་ནང་གི་ས་ཆ་ཁ་ཤས་ཤིག་གི་ནང་དུ་ཡུལ་ཐོན་བདག་པོ་ཚོར་ས་ཆའི་བདག་དབང་ཕྱིར་སྤྲོད་བྱས་པའི་རྗེས་སུ་རིག་གཞུང་གི་མེ་སྦར་བའི་ལས་གཞི་དེ་དག་དབང་ཆ་ཡོད་པའི་ཐབས་ལམ་གཞན་དང་མཉམ་དུ་ལག་བསྟར་བྱེད་ཐུབ་པའི་ས་ཁུལ་ཞིག་ཆགས་ཡོད།
ཞིབ་འཇུག་གི་རྩོམ་ཡིག་གཙོ་བོ་འབྲི་མཁན་ཊོམ་ཝི་ཇི་ལན་ཊེ་ཡིས་ཡུལ་ཐོན་བདག་དབང་དེ་དག་ཐོབ་པ་དེ་ནི་"འགྱུར་ལྡོག་ཆེན་པོ་ཞིག་བྱུང་བ་"རེད་ཅེས་བརྗོད་ཡོད།
"གང་ཡིན་ཟེར་ན། དེས་མི་རྣམས་ལ་ས་ཆ་དེ་རང་ཉིད་ཀྱིས་ཇི་ལྟར་དོ་དམ་བྱེད་འདོད་པ་དེ་ལྟར་བྱེད་པའི་ཐོབ་ཐང་སྤྲད་ཡོད།
"འདམ་ག་གཞན་དེ་ནི་རྒྱལ་ཡོངས་གླིང་ག་དང་ས་ཆའི་རིགས་གཞན་དག་གི་ནང་དུ་གཞུང་གི་ལས་ཁུངས་ཁག་གིས་མེ་སྦར་བའི་འགན་འཁུར་དགོས་པ་ཞིག་རེད། གནས་སྟངས་དེ་དག་གི་འོག་ཏུ་ཡུལ་མི་ཨབ་རི་ཇི་ནལ་ཚོས་ས་ཁུལ་དེ་དག་གི་ནང་དུ་མེ་སྦར་བའི་ཐབས་ལམ་ལ་ཤུགས་རྐྱེན་སྤྲོད་ཐབས་བྱེད་དགོས་ཀྱི་ཡོད་ནའང་། ཁོང་ཚོར་རང་ཉིད་ཀྱིས་དེ་ལྟར་བྱེད་པའི་ཐོབ་ཐང་མེད།
ཊི་རེ་ཝོར་ཧོ་ཝར་ནི་ཨོ་སི་ཊོ་ལི་ཡ་དང་ཨོ་སི་ཁྲུ་ལི་ཡའི་མེ་སྐྱོན་དང་ཛ་དྲག་ཞབས་ཞུའི་ལྷན་ཚོགས་ཀྱི་སྔོན་འགྲོའི་མེ་སྲེག་འཆར་འགོད་སྡེ་ཚན་གྱི་རྒྱལ་ཡོངས་འགན་འཛིན་ཡིན་ཞིང་།
ཁོང་གིས་ཀིམ་བྷར་ལེ་ས་ཁུལ་དང་སྤང་ལྗོངས་རྒྱ་ཆེའི་ས་ཁུལ་གྱི་ཡུལ་མིའི་མེ་སྦར་སྐྱོང་བའི་ཐབས་ལམ་དེ་ཨོ་སི་ཊེ་ལི་ཡའི་ས་ཁུལ་གཞན་དུའང་ལག་བསྟར་བྱེད་ཐུབ་པའི་དཔེ་མཚོན་ཡག་པོ་ཞིག་རེད་ཅེས་བརྗོད་འདུག
ཁོང་གིས། "ས་ཁུལ་དེའི་རྣམ་པ་ནི་འདས་པའི་ལོ་ངོ་ ༢༠ རིང་ལ་ཡོངས་སུ་བསྒྱུར་བ་ཕྱིན་འདུག
དེ་སྔ་ས་ཁུལ་དེར་མེ་སྐྱོན་ཚབས་ཆེན་དང་ཁྱབ་ཆེན་པོ་ཡོད་པ་དང་། ད་ལྟ་དུས་ཚོད་ཏག་ཏག་ལ་ཚ་ཚད་དམའ་བའི་མེ་སྐྱོན་ཆུང་ཆུང་གིས་ཚོད་འཛིན་ཐུབ་པ་དང་། ཡུལ་མི་ཚོས་ཚན་རིག་གིས་རྒྱབ་སྐྱོར་བྱས་པའི་ལས་གཞི་སྤེལ་ནས་དོ་དམ་བྱེད་བཞིན་འདུག"

Mr Vigilante elaborates on fire management techniques in North Kimberley: “A lot of burning is done by vehicles, some walking in the bush or burning around cultural sites. We also use aircraft because we're looking after close to a million hectares.” Photo: WGAC
མངའ་སྡེ་དང་ས་ཁུལ་སོ་སོས་དེའི་ཁེ་ཕན་ཇི་ཙམ་ལོངས་སུ་སྤྱོད་ཐུབ་མིན་ནི་སྲོལ་རྒྱུན་གྱི་བདག་པོ་རྣམས་དང་མཉམ་དུ་འབྲེལ་བ་བྱེད་མིན་ལ་རག་ལུས་ཡོད།
"གང་ཡིན་ཟེར་ན། ཨོ་སི་ཁྲུ་ལི་ཡའི་ས་ཁུལ་ཡོངས་སུ་ཡུལ་ལུང་སོ་སོའི་སྡེ་ཚན་མང་པོ་ཡོད་པ་དང་། སྡེ་ཚན་རེ་རེ་ལ་རང་རང་གི་ས་གནས་སུ་འབྲེལ་བ་ཡོད།
"དེར་བརྟེན། མངའ་སྡེ་དང་ས་ཁུལ་སོ་སོའི་ལས་ཁུངས་ཀྱིས་སྡེ་ཚན་དེ་དག་དང་མཉམ་དུ་ལས་ཀ་བྱས་ནས་ཁོང་ཚོའི་རེ་བ་དང་དགོས་མཁོ་ཤེས་རྟོགས་བྱེད་པ་དང་། ཁོང་ཚོར་རང་རང་གི་ས་གནས་སུ་རིག་གཞུང་གི་མེ་སྦར་བའི་ལག་ལེན་གོང་འཕེལ་གཏོང་བར་རོགས་རམ་བྱེད་དགོས་པ་ངེས་པར་དུ་དགོས།"
མེ་ཡིས་རྒྱལ་ཁབ་ནང་གི་འཕྲོད་བསྟེན་སླར་གསོ་བྱེད་སྟངས།
གེ་རེ་ཐི་ཁེཊ་ནི་གདོད་མའི་བྱེ་ཐང་མཐུན་ཚོགས་ཀྱི་བྱེ་ཐང་མཉམ་ལས་འགན་འཛིན་ཡིན།
ཁོས་༢༠༡༢ ནས་བཟུང་བྱང་ཕྱོགས་མངའ་ཁུལ་དང་། ནུབ་ཕྱོགས་ཨོ་སི་ཊོ་ལི་ཡ། ལྷོ་ཕྱོགས་ཨོ་སི་ཊོ་ལི་ཡ་བཅས་ཀྱི་མི་རིགས་དང་པོའི་རི་དྭགས་སྲུང་སྐྱོབ་པ་དང་མཉམ་ལས་བྱས་ཡོད།
ལས་ཀ་མང་ཆེ་བ་ནི་དེང་རབས་ཀྱི་གནས་སྟངས་འོག་སྲོལ་རྒྱུན་གྱི་རིག་གཞུང་མེ་ཡི་ལག་ལེན་ཆེ་རུ་བཏང་ནས་སྡེབ་སྦྱོར་བྱེད་རྒྱུར་དམིགས་ཡོད།
ཁོས་རིག་གཞུང་གི་མེར་སྲེག་གིས་མེ་སྐྱོན་སྔོན་འགོག་བྱེད་པའི་ཐབས་ལམ་ལམ་ལྷོང་ལྡན་པ་ཞིག་ཡིན་པ་ནི་དེ་ཇི་ལྟར་ལག་བསྟར་བྱེད་མིན་ལ་རག་ལུས་ཡོད་པ་དང་། ས་བབ་ཀྱི་དགོས་མཁོར་གཙོ་འདོན་བྱེད་དགོས་པར་ཡིད་ཆེས་བྱེད་ཀྱི་ཡོད།
ངས་ལས་ཀ་བྱས་པའི་མི་རྣམས་ཀྱིས་གནམ་གཤིས་གནས་སྟངས་ལ་ལྟ་བ་དང་། མེ་གང་དུ་འགྲོ་མིན་ཤེས་པ། རྒྱལ་ཁབ་དེས་ཇི་ལྟར་ཡ་ལན་སྤྲོད་མིན་ཤེས་པའི་སྒོ་ནས་མེ་དང་འབྲེལ་བ་བྱེད་ཀྱི་ཡོད།
སྐུ་ཞབས་ཁེཊ་ལགས་ཀྱིས་མེ་སྐྱོན་སྔོན་འགོག་བྱེད་པའི་སྐོར་གྱི་སྲོལ་རྒྱུན་གྱི་ཤེས་བྱར་དོ་སྣང་གསར་པ་ཡོད་པ་དང་། "ལྷག་པར་དུ་༢༠༡༩-༢༠༢༠ ལོའི་དབྱར་ཁའི་མེ་ཆེན་པོ་དེ་དག་གི་རྗེས་སུ་" ཞེས་བཤད།
མི་རྣམས་ཀྱིས་མེ་ཡི་སྐོར་བསམ་སྐབས་དུ་བས་བཟོས་པའི་མུན་ནག་དང་དེ་དང་མཉམ་དུ་ཡོང་བའི་ཉེན་ཁ་དེ་དག་དྲན་གྱི་ཡོད། འོན་ཀྱང་། མེ་ནི་ལག་རྩལ་ལྡན་པའི་སྒོ་ནས་ཡུལ་ལྗོངས་ལ་སྤྱད་སྐབས་གཏོར་བཤིག་གཏོང་མཁན་གྱི་ནུས་ཤུགས་ཤིག་མིན་པར་གསར་སྤེལ་བྱེད་མཁན་གྱི་ནུས་ཤུགས་ཤིག་རེད། གལ་ཏེ་ཁྱེད་ཀྱིས་མེ་དེ་དུས་ཚོད་ཏག་ཏག་ལ་སྤར་ནས་རྒྱུན་མཐུད་ནས་ཡུལ་ལྗོངས་དང་འབྲེལ་བ་བྱས་ན། མེ་ནི་རྩི་ཤིང་སྣ་མང་དང་སྐྱེ་འཕེལ་ལ་སྐུལ་འདེད་གཏོང་མཁན་གྱི་ལག་ཆ་ཞིག་ཡིན།

Joint research by members of the Ulladulla Local Aboriginal Land Council and academics from the University of Wollongong found that cultural burns significantly improve soil quality, allowing more nutrients and microbes to thrive. Photo: Paul Jones (UOW) Credit: pauljones
དེའི་ཐད་ཉེ་ཆར་ཞིབ་འཇུག་གི་གྲུབ་འབྲས་གསར་པ་ཐོན་ཡོད་པའི་སྐོར་སློབ་དཔོན་ཆེན་མོ་ཨན་ཐོ་ནི་ཌོ་སེ་ཊོ་ལགས་ཀྱིས་ངོ་སྤྲོད་གནང་བ་དང་། ཁོང་ནི་༢༠༢༤ལོར་སྲིད་གཞུང་གི་ལས་ཁུངས་ཁག་གིས་སྔོན་འགོག་མེ་སྐྱོན་བཏང་བ་དང་། ས་གནས་ཡུལ་མིའི་སྲོལ་རྒྱུན་གྱི་མེ་སྐྱོན་གཏོང་སྟངས་གཉིས་ཀྱིས་ས་རྒྱུ་གསོ་སྐྱོང་ལ་ཕན་ནུས་ཇི་ཡོད་ཞིབ་འཇུག་གནང་མཁན་གྲས་ཤིག་ཡིན་པ་རེད།
ཞིབ་འཇུག་དེ་ནི་ཝོ་ལོང་གྷོང་མཐོ་སློབ་ཀྱི་མཁས་དབང་དང་། ཨུལ་ལ་དུ་ལ་ས་གནས་གདོད་མའི་མི་རིགས་ཀྱི་ས་ཆའི་འཛིན་སྐྱོང་ལྷན་ཚོགས་ཀྱི་ཚོགས་མི་བཅས་མཉམ་རུབ་ཀྱིས་གནང་བ་ཞིག་ཡིན་པ་རེད།
དེས་ཐབས་ལམ་གཉིས་ཀར་ས་གཞི་ཐོག་ཕན་ནུས་ཡག་པོ་ཐེབས་ཡོད་པ་རེད། ཡིན་ནའང་། རིག་གཞུང་དང་ལྡན་པའི་སྒོ་ནས་མེ་སྤར་བ་དེར་ཁེ་ཕན་ཁ་སྣོན་ཡོད་པ་རེད།
དཔེར་ན། ང་ཚོས་རིག་གཞུང་དང་ལྡན་པའི་སྒོ་ནས་མེ་སྤར་བའི་ས་ཁུལ་དུ་ས་གཞིའི་མཁྲེགས་ཚད་ཉུང་དུ་ཕྱིན་པ་མང་བ་ཡོད་པ་ཤེས་རྟོགས་བྱུང་།
ལས་ཁུངས་ཀྱིས་འཆར་གཞི་བཏིང་བའི་མེ་སྤར་བའི་ས་ཁུལ་དང་བསྡུར་ན། དེར་ཁར་བོན་དང་ནཡི་ཊོ་རོ་ཇེན་མང་བ་ཡོད་པ་རེད། ཁར་བོན་དང་ནཡི་ཊོ་རོ་ཇེན་ནི་སྐྱེ་ཁམས་མ་ལག་འདིའི་བཅུད་རྫས་གཙོ་བོ་ཡིན་པས་ཧ་ཅང་གལ་ཆེན་པོ་རེད།
སློབ་དཔོན་ཌོ་སེ་ཊོ་ལགས་ཀྱིས་འཆར་གཞི་བཏིང་བའི་མེ་སྤར་བ་དང་རིག་གཞུང་དང་ལྡན་པའི་སྒོ་ནས་མེ་སྤར་བ་གཉིས་ཕན་ཚུན་འགྲན་བསྡུར་བྱེད་པ་དེ་འདྲ་མ་རེད།
དེའི་ཚབ་ཏུ་ནགས་མེར་གནོད་འཚེ་སྔོན་འགོག་དང་སྐྱེ་ཁམས་མ་ལག་གི་བདེ་ཐང་ལ་རིག་གཞུང་དང་ལྡན་པའི་སྒོ་ནས་མེ་སྤར་བའི་བྱེད་སྒོས་ནུས་པ་ཐོན་པའི་དཔང་རྟགས་དང་ཤེས་རྟོགས་བརྗེ་རེས་བྱེད་རྒྱུ་དང་། དེ་ནི་གདོད་མའི་མི་རིགས་སྤྱི་ཚོགས་ཀྱིས་ལོ་ངོ་སྟོང་ཕྲག་མང་པོའི་རིང་ཤེས་རྟོགས་བྱུང་བ་ཞིག་རེད།
ཁྱེད་རང་གིས་དགའ་པོ་བྱེད་མིན་ལ་མ་ལྟོས་པར། ང་ཚོར་མེ་སྐྱོང་གི་ལག་ཆ་སྒམ་ཆུང་ཞིག་ཡོད། དེ་ཡང་ལོ་སྟོང་ཕྲག་མང་པོའི་རིང་རྒྱལ་ཁབ་འདི་སྲུང་སྐྱོབ་བྱས་པའི་གདོད་མའི་མི་རིགས་སྤྱི་ཚོགས་ཀྱི་ལག་ཆ་རྣམས་ང་ཚོས་ཡུན་རིང་པོར་སྣང་མེད་དུ་བཞག་པ་རེད།
Subscribe or follow the Australia Explained podcast for more valuable information and tips about settling into your new life in Australia.
གལ་སྲིད་ཁྱེད་རང་ལ་དམིགས་བསལ་བརྗོད་གཞི་དང་དྲི་བ་ཡོད་ན་གཤམ་གསལ་གློག་འཕྲིན་ཁ་བྱང་