Ntsiab lus tseem ceeb:
- Nyob ib lub teb chaws twg nyias yeej muaj nyias cai tswj tias hnoob nyoog npaum li cas thiaj pub sib yuav ua txij nkawm
- Tej zaum lub teb chaws ntawd tsis muaj cai tswj kom tej me nyuam yuav tsum kawm ntawv kom txog xyoo twg tso mam sib yuav
- Tsuas muaj tsawg tsawg tus qho tus xwb thiaj sib yuav ua txij nkawm thaum hnoob nyoog tseem yau tsis yog Hmoob tej kab lis kev cai ib txwm ua
- Tej zaum lub cev ntaj ntsug thiab tus yam ntxwv ua rau lwm tus xav tias ib tug twg hnoob nyoog tseem yau
- Qhuab qhia kom tej hluas ua siab ntev kawm tiav muaj hauj lwm ua mam sib yuav thiaj tsis ua lub neej txom nyem
Nyob luag ntuj yoog luag txuj
Dr Gary Lis Yias hais tias ''Yus nyob lub teb chaws twg ces yus define qhov undermarriage raws lub teb chaws ntawd. Piv txwv li xeev New South Wales ces sib yuav tau thaum hnoob nyoog 16 xyoo rov sauv ces muaj cai sib yuav tau raws kev raws cai lawm.''
''Thaum ub sawv daws pheej hnov tias muaj tej hluas hnoob nyoog tseem yau pheej sib qhaib los yog sib yuav, tam sis ntev ntev muaj ib zaug xwb thiab, tos ho muaj coob los tej zaum lub teb chaws yus nyob ntawd tseem tsis tau muaj cai los txwv tej underage marriage, qee tus pheej ua li ntawd xwb ces sawv daws txawm muab coj los hais ces txawm zoo li coob coob lawm xwb.''
Dr Nkauj Hli Yaj hais tias ''Kuv yeej xav li Dr Lis Yia thiab, vim ib leeg nyias nyob nyias ib lub teb chaws ces nyias yeej muaj nyias cai los tswj. Nyob teb chaws Fabkis ces tej cai yeej tsis pub sib yuav ua ntej 16 xyoo, yog yuav ces niam txiv yuav tsum tau tso cai pom zoo. Nyob Meskas los tej lub xeev ces 16-17 xyoo sib yuav ces niam txiv yuav tsum tso cai. Tej lub ces yuav tsum yog 18 xyoo.''
Ntawm peb Hmoob kiag los kuv xav tias peb kuj tsis yog muab me tub me nyuam los sib yuav thaum tseem yau yau tsis yog ib qho peb niaj hnub ua. Ntev ntev thiaj muaj ib ib txwm me tub me nyuam los sib yuav li no xwb, tsis yog peb ib qho tradition los yog ib qho custom tsuas yog tej exceptional case xwb.Dr Gary Lee Yia, Anthropologist, University of Sydney.
Dr Nkauj Hli Yaj ''Kuv saib ib lub koom haum ntawm teb chaws Askiv tsab report txog Hmoob ntawm teb chaws Nyab Laj thiab ntau lub koom haum saub txog cov underage marriage ces kuv xav tias peb Hmoob mas yeej muaj ntau yam txawv heev lawm, li cov peb siv ntsuam cov Hmoob nyob teb chaws Nplog peb siv tsis tau rau Meskas los yog Fabkis teb. Thiab kuv paub zoo mas Meskas thiab Fabkis tsis muaj ntau lawm. Tsuas muaj ib case uas ib tug txiv neej yuav ib tug ntxhais hnoob nyoog li 15 los yog 16 xyoo, lub caij 1975 txog 1990 ntawd xwb. Tam sim no ces yeej tsis muaj li lawm. Teb chaws Nplog mas tej zaum yuav muaj ntau tab sis tuaj teb chaws (Mekas) no ces 10 tawm xyoo tom qab no ces yeej txawv tag li lawm.''
Vim li cas thiaj tseem muaj tej tub ntxhais sib yuav ua txij nkawm thaum hnoob nyoog tseem yau?
Dr Gary Lee Yia ''Ntawm kuv xav mas nyob li ntawm teb chaws Nplog tej me tub me nyuam nom tswv tsis yuam kom kawm ntawv kom tas high school ces tej zaum ib txhia co nyob deb kuj muaj qee tus sib yuav kuj tsis paub, yus kuj tsis muaj pov thawj qhia tau li ntawd. Tab sis nyob teb chaws Australia no kiag, me tub me nyuam yuav tsum mus kawm ntawv kom tas xyoo 10, txhais tias twb muaj 16 xyoo lawm mam tso kev kawm tseg. Qhov tias yuav sib yuav thaum tseem yau no puas relevent rau lub caij nyoog tam sim no no mas, tsam no muaj ntau yam ua kom txoj kev sib yuav thaum tseem yau mus tsis taus.''
Dr Nkauj Hli Yaj ''Fabkis teb mas muaj ib txoj cai pab nyiaj rau tej poj niam los sis tsev neeg tu lawv cov me nyuam. Ces yog muaj dab tsi txawv txav rau yus tus me nyuam ces lawv txiav cov nyiaj ntawd. Ces cov nyiaj pab yus tu me nyuam ntawd tswj (khoo) cov Hmoob nyob fab kis teb thiab khoo sawv daws kom saib xyuas lawv cov me nyuam zoo, tsis li ntawd ces raug txiav nyiaj. Thiab tsuas pom ib case Ntawm Minnesota uas Hmoob mus yuav cov ntxhais hnoob nyoog tseem yau xwb. Thiaj yog ib co teeb meem qhia tias tseem muaj tej teeb meem no ntawm teb chaws Meskas.''
Yog tej ob tug hluas ho pom zoo thiab yeem sib yuav ua txij nkawm thaum tseem yau ne zoo li cas?
Dr Gary Lee Yia ''Ntawm peb Hmoob ces peb yuav tau txheeb lo lus marriage (sib yuav ua txij nkawm) seb twb ua tshoob tib si mam nyob ua ke, los yog tias ob tug hluas nkawv xav los nyob ua ke nkawv tsis mloog niam txiv hais nkawv cia li nyob ua ke xwb, yog tias yuav tsum ua tshoob ua kos thiaj li xam tias yog ua txij nkawm cov niam cov txiv yeej tsis nyiam thiab yeej tsis muaj leej twg yuav pab kom tej me tub me nyuam los sib yuav thaum ntxov ntxov no, raws li kuv paub,''
''Yog tias lawv cia li khiav mus nyob lawv ua ke li niam txiv thiab tsis qhia nom tswv tias nyob ua ke li ob niam txiv, tiam sis nws mus nyob nws lawm xwb tej zaum kuj yuav muaj tau thiab, nyob teb chaws Australia no cov welfare system pab cov hluas yooj yim heev ces tej tus tsis mloog niam txiv hais nws yuav ua raws li nws lub siab nyiam xwb los nws kuj ua tau.''
Dr Nkauj Hli Yaj hais tias ''Nqe lus no mas nyuaj kawg, yus ua niam ua txiv mas yus yeej tsis xav kom yus tej me nyuam yuav txiv ntxov li nawb. Vim yog yuav ntxov ces lawv yeej tsis paub tab txaus ces lawv yuav txom nyem xwb nawb. Nyob Meskas mas kuv tsis pom muaj cov yuav txiv ntxov li nawb. Nyob Fab kis teb ces tej zaum kuj muaj qee tus, tab sis tej niam txiv kuj pab kom lawv tus me nyuam tsis txhob yuav li.''
Yus ua niam ua txiv mas yus yeej tsis xav kom yus tej me nyuam yuav txiv ntxov li nawb. Vim yog yuav ntxov ces lawv yeej tsis paub tab txaus ces lawv yuav txom nyem xwb nawb.Dr Kao Ly Yang, PhD, University of Aix-Marseille
Dr Nkauj Hli Yaj hais tias ''Thaum ub peb muaj tej yam zoo, tab sis tam sim no txawv thiab hloov lawm. Qhov tseem ceeb xav kom tej niam txiv nkag siab tias yuav tau tham txog tham tawm txog tej xwm txheej txawv los yog nyuaj li no, kom sawv daws ras txog paub txog tsis muaj teeb meem tshwm sim tau. Txhob siab me, yuav tau muab tham tawm thiaj muaj tswv yim thiaj paub nrhiav kev taug mus, sawv daws thiaj vam meej thiaj tsis txom nyem lawm. Qhov no yog qhov tseem ceeb tshaj plaws xav kom sawv daws nkag siab txog qhov xwm txheej yuav txiv ntxov rau cov ntxhais.''
Dr Gary Lee Yia "Ntawm peb cov me nyuam mas, ib txhia pheej xav tias peb sib yuav ntxov ntxov no, tab sis qhov tseem ceeb tiag ces peb yog cov neeg lub cev me me lub ntsej muag tseem zoo li mos mos, txawm muaj hnoob nyoog txij 16 txog 18 xyoo los zoo li tseem tsis tau nto hnoob nyoog, ces ib txhia ntsia ces zoo li pheej hais tias sib yuav ntxov ntxov, tab sis yus nug kiag lawm ces lawv tej hnoob nyoog hauv ntaub ntawv lawm ces lawv kuj muaj hnoob nyoog txog sib yuav tau raws kev raws cai lawm thiab,''
''Ib qho los mus mas kuv tsis hais txog ntawm qhov underage marriage, peb tuaj nyob no sawv daws pheej sib yuav thaum tseem yau nas, tsis tau kawm ntawv tiav, luag tias married young no nad, tsis yog underage marriage, txhais tau tias 16 xyoo txog 20 xyoo li ntawd, ces yuav ua ib qho teeb meem rau ob tug hluas sib yuav ntawd, tsis tau muaj hauj lwm zoo ua, tsis tau kawm ntaub ntawv tiav, ces ua ib qho teeb meem rau nkawv thiab nkawv niam nkawv txiv thiab, niam thiab txiv ho yuav tau yug ob tug hluas, thiab ob tug hluas los yuav tau los dai niam thiab txiv. Hais ntawm peb Hmoob ces kuj tsis yog ib lub nra, tab sis yog ib qho hauj lwm rau tsev neeg ntawd.''
Yog kawm tsis tiav ces nrhiav tau hauj lwm phem phem xwb, los sis twb nrhiav tsis tau hauj lwm ua ces lub neej txom nyem.Dr Gary Lee Yia, PhD, Anthropologist, University of Sydney.
Sawv daws yeej xam pom tias ib qho teeb meem mas yog qhov tias tus twg los mus sib yuav thaum tseem yau ces tsawg tus uas nws yuav los mus kawm tiav high school year 12 los yog college los sis university. Mas muaj tsawg tsawg tus od! Nws yeej hais tias yuav kawm kom tiav no tab sis muaj teeb meem li ub li no, tsis muaj sij hawm ces tsawg tus thiaj yuav kawm tiav. Yeej tsis muaj ib tug li los mas. Yog kawm tsis tiav ces nrhiav tau hauj lwm phem phem xwb, los sis twb nrhiav tsis tau hauj lwm ua ces lub neej txom nyem.
Tiv thaiv li cas kom tej hluas tsis txhob maj sib yuav ua txij nkawm thaum hnoob nyoog tseem yau
Dr Gary Lee Yia ''Yuav tsum tau qhuab qhia lawv kom lawv ras thiab kom ua siab ntev. Vim yog pheej siab kub xav sib yuav thaum ntxov tab sis nws tsis xav txog nws lub neej plaub tsib caug xyoo tom ntej tias yog nws ua li ntawd ces nws txiav nws lub neej pem suab. Ces cov kev kawm thiaj yog ib cov kev qhuab qhia. Ntxiv ntawd xyuas kom muaj cov qauv piv txwv (Role model) rau lawv xyaum thiab niam thiab txiv los tsis txhob pab tej hluas, hais tsis tau ces cia lawv sib yuav raws lawv lub siab nyiam, es ho los nrog yus nyob yus mam li ho pab ob tug hluas. Yus yog niam yog txiv yeej yuav pab lawv, tab sis yuav tsum muab txoj kev nrhiav noj nrhiav haus zoo coj los qhuab qhia lawv kom lawv yuav tsum xam pom tias yuav tsum ua siab ntev tos es thaum twg kawm ntawv tiav lawm, tau hauj lwm ua lawm mam li sib yuav.''
Yuav tsum muab txoj kev nrhiav noj nrhiav haus zoo coj los qhuab qhia lawv kom lawv yuav tsum xam pom tias yuav tsum ua siab ntev tos es thaum twg kawm ntawv tiav lawm, tau hauj lwm ua lawm mam li sib yuav.Dr Gary Lee Yia, PhD Anthropologist, University of Sydney.
Mloog tau hnub zwj Teeb (Thursday) 6 pm, hnub zwj Hnub (Sunday) 11 am, los yog koom tau ntxiv ntawm , , thiab . Downloadthiab mloog tau caum los yog lwm cov podcast platforms (, , thiab ).