Jaws, The Shallow, Great white ... đều là những bộ phim khắc họa hình ảnh đáng sợ về cá mập.
Nhưng trong thực tế, có hơn 500 loài cá mập, và chỉ một số ít trong đó thực sự gây nguy hiểm cho con người.
Tiến sĩ Darryl McPhee, Phó Giáo sư Khoa học Môi trường tại Đại học Bond, giải thích.
"Có rất nhiều bộ phim về cá mập, đặc biệt là cá mập trắng. Hầu hết các loài cá mập không gây hại cho con người. Chỉ có ba loài gây ra hầu hết các vụ tấn công nghiêm trọng, gây tử vong nhiều nhất, mà không hề bị khiêu khích. Đó là cá mập trắng, cá mập bò và cá mập hổ."
Những loài cá mập này đều xuất hiện trong vùng biển của Úc, và sau một vụ tấn công gây tử vong khác cướp đi sinh mạng của một cô gái 17 tuổi ở Queensland vào thứ Hai, các câu hỏi về sự an toàn của con người dưới nước lại được đặt ra.
Nguyên nhân là vì đây là vụ cá mập tấn công gây tử vong thứ ba trong chưa đầy sáu tuần.
Vào ngày 28 tháng 12, một người đàn ông 40 tuổi đã thiệt mạng tại bờ biển miền trung Queensland, và trước đó trong tháng, một người lướt sóng cũng bị cá mập giết chết ở Nam Úc.
Tuy nhiên, dữ liệu từ Hiệp hội Bảo tồn Taronga cho thấy trung bình mỗi năm chỉ có khoảng hai người tử vong do cá mập tấn công.
Vậy liệu cá mập ngày nay có xu hướng cắn người nhiều hơn không?
Tiến sĩ McPhee cho rằng điều này không đúng.
"Khó có khả năng cá mập quen thuộc với thịt người. Chúng có thể quen với các hoạt động của con người như đánh bắt cá và các hoạt động khác, nhưng không có chuyện một con cá mập 'nổi loạn' đi khắp nơi và quyết định săn lùng con người."
Vậy tại sao cá mập tấn công?
Tiến sĩ McPhee giải thích.
Chúng ta không phải là con mồi thường xuyên của cá mập, nhưng cá mập vẫn có thể cắn người. Đôi khi chúng ăn xác người đã chết, nhưng cũng có lúc chúng cắn một người đang bơi hoặc lướt sóng, như trường hợp đáng tiếc đã xảy ra tại Đảo Bribie ngày hôm qua. Một số ý kiến cho rằng đó là do nhầm lẫn, nhưng đôi khi cá mập là loài săn mồi cơ hội và chỉ đơn giản là tìm cách ăn bất cứ thứ gì có thể.Darryl McPhee
Tuy vậy, Tiến sĩ Vincent Raoult, Giảng viên cao cấp về Sinh thái Biển tại Đại học Griffith, khẳng định rằng không có lý do gì để lo lắng.
"Chúng ta biết rằng các vụ cá mập cắn xảy ra không thường xuyên và đôi khi có vẻ như chúng xảy ra theo cụm, nhưng điều này rất khó dự đoán. Ví dụ, vào năm 2015, có một đợt tấn công theo cụm ở New South Wales, và tôi tin rằng vào năm 2019 cũng có một đợt ở Whitsundays... Những điều này chủ yếu là kết quả của nhiều yếu tố khác nhau kết hợp với môi trường, sự hiện diện của cá mập và con người, và đôi khi có người bị cắn. Nhưng điều quan trọng là phải nhớ rằng nguy cơ bị cá mập cắn cực kỳ thấp."
Dù vậy, chính quyền đã áp dụng nhiều biện pháp để giảm thiểu rủi ro.
Một chiến lược rất phổ biến ở bờ biển phía Đông nước Úc là sử dụng lưới chống cá mập.
Tiến sĩ Raoult giải thích cách chúng hoạt động.
"Những tấm lưới này về cơ bản là để bắt và giết cá mập. Chúng thực chất chỉ là lưới đánh cá được thiết kế để bắt cá mập. Do đó, chúng không phải là rào chắn như nhiều người nghĩ. Chúng không bao quanh khu vực bơi để ngăn cá mập xâm nhập, mà chỉ dài khoảng 120 mét, cao vài mét và có khoảng trống phía trên và bên dưới. Thiết kế này nhằm giảm bắt nhầm các loài khác như cá heo và rùa biển."
Tuy nhiên, chiến lược tiêu diệt cá mập gây ra nhiều tranh cãi.
Tiến sĩ Raoult tiếp tục:
"Những tấm lưới này đang bắt và giết các loài cá mập, trong đó có những loài đang bị đe dọa, và chúng đóng vai trò rất quan trọng trong hệ sinh thái biển. Ở Úc, chúng ta gắn bó mật thiết với ngành đánh bắt cá, cả về mặt thương mại lẫn giải trí. Ngoài ra, chúng ta còn có nhiều hoạt động vui chơi dưới nước như lặn biển, lặn tự do. Trong mọi trường hợp, cá mập là những 'người bảo vệ' đại dương, giúp duy trì hệ sinh thái khỏe mạnh. Nếu số lượng cá mập giảm xuống mức quá thấp chỉ vì ý tưởng rằng điều đó có thể giúp giảm các vụ cá mập cắn – một điều mà có bằng chứng cho thấy là không đúng – thì chúng ta đang đặt hệ sinh thái của mình vào nguy cơ nghiêm trọng."
Và điều này có thể ảnh hưởng đến chức năng của đại dương, dẫn đến những hậu quả khó lường.
"Chủ yếu, lưới này giết nhiều loài vô hại, bao gồm cá mập và cá đuối. Nhưng cũng không thể bỏ qua thực tế là chúng bắt và đôi khi giết cả rùa biển, cá heo, thậm chí cả cá voi. Nếu giết cá mập hàng loạt, chúng ta có thể gây ra những tác động lớn đến cách đại dương vận hành, dẫn đến những hậu quả kéo dài mà rất khó dự đoán – và có khả năng sẽ rất tồi tệ."
Vậy nếu lưới chống cá mập gây hại đến môi trường, thì còn giải pháp nào khác?
Brent Manieri, Giám đốc An toàn Công cộng tại Surf Lifesaving New South Wales, cho biết hiện có các chiến lược giám sát cá mập.
Một trong những chiến lược mà Surf Lifesaving đóng vai trò quan trọng là sử dụng UAV hoặc máy bay không người lái tại 50 địa điểm dọc theo bờ biển để giám sát các hoạt động có thể xảy ra dưới nước. Các phi công UAV có thể phối hợp với nhân viên cứu hộ bãi biển hoặc đội cứu hộ để cảnh báo công chúng nếu phát hiện cá mập trong khu vực họ đang bơi.Brent Manieri
Một chiến lược khác là gắn thẻ cá mập.
Phương pháp này chủ yếu được thực hiện bằng cách sử dụng các thiết bị gọi là "smart drum lines".
Tiến sĩ Raoult giải thích:
"Đây là các thiết bị không nhằm mục đích giết cá mập. Chúng trôi nổi trên mặt nước và có một thiết bị phát tín hiệu trên đỉnh, giúp người trên thuyền biết chính xác khi nào và ở đâu một con cá mập bị bắt. Nhờ vậy, họ có thể tiếp cận con cá mập rất nhanh, thường là trong vòng 30 phút. Sau đó, họ sẽ giữ con cá mập cạnh thuyền, cấy một thiết bị phát tín hiệu (dạng âm thanh hoặc vệ tinh), rồi thả nó trở lại biển, thường là xa bờ hơn để giảm nguy cơ tiếp xúc với con người. Dữ liệu trong thập kỷ qua cho thấy đây là một hoạt động có tác động rất thấp đến cá mập, với tỷ lệ sống sót trên 95%. Các nghiên cứu sinh lý học cũng chỉ ra rằng tác động lâu dài của việc này không khác gì một sự kiện gây căng thẳng ngắn hạn. Đối với cá mập, có thể ví như việc tiêm một liều vắc-xin lớn."
Và với nhiều lựa chọn thay thế để hạn chế các vụ cá mập cắn, Tiến sĩ Raoult cho rằng chiến lược kiểm soát cá mập có thể thay đổi trong tương lai.
"Trong thập kỷ qua, đã có sự thay đổi trong nhận thức của công chúng, với mong muốn bảo tồn cá mập nhiều hơn và loại bỏ các biện pháp kiểm soát mang tính hủy diệt. Tuy nhiên, chính phủ có trách nhiệm bảo vệ người dân, vì vậy họ xem đây là một quyết định khó khăn khi loại bỏ các tấm lưới cá mập. Nhưng tôi nghĩ theo thời gian, chúng ta đang tiến đến một giai đoạn mà chính phủ có thể thực sự xem xét việc thay thế các biện pháp giết hại bằng những phương án khác."
Trong khi chờ đợi các giải pháp mới, ông Manieri cho rằng mỗi người cũng có thể tự bảo vệ mình.
"Bơi ở những khu vực có người tuần tra sẽ an toàn hơn vì có nhân viên cứu hộ và đội cứu sinh theo dõi. Ngoài ra, không nên bơi vào lúc bình minh, hoàng hôn hoặc ban đêm, tránh bơi trong nước đục hoặc gần những khu vực có nước thải. Hãy tránh xa những nơi có nhiều cá mồi, vì đây là dấu hiệu của hoạt động săn mồi. Một cách nhận biết là quan sát chim biển – nếu bạn thấy chúng lao xuống nước để bắt cá, thì có thể khu vực đó cũng có cá mập. Có một số điều mọi người có thể làm để giảm nguy cơ gặp cá mập."
