Ngày 20 tháng 1 năm 1977, Tổng thống thứ 39 của Hoa Kỳ đã tuyên thệ nhậm chức.
"Tôi, Jimmy Carter, long trọng tuyên thệ..."
"Tôi sẽ trung thành thực hiện..."
"Chức vụ Tổng thống Hoa Kỳ."
Nhiệm kỳ tổng thống của Jimmy Carter bắt đầu vào những năm sau vụ bê bối Watergate khiến Tổng thống Cộng hòa Richard Nixon phải từ chức trong ô nhục, và phó tổng thống Gerald Ford lúc đó lên thay thế ông Nixon.
Thời điểm tuyên bố tham gia ứng cử, ít người biết Jimmy Carter là ai ngoại trừ người dân trong tiểu bang Georgia quê hương ông.
Xuất phát điểm là một nông gia trồng đậu phộng, một tín đồ Cơ đốc giáo sùng đạo và cựu Thống đốc tiểu bang, ông Carter đã có thể biến vị thế của mình thành lợi thế và đánh bại Gerald Ford với tỷ lệ sít sao trong cuộc bầu cử năm 1976.
Nhiệm kỳ tổng thống của ông bắt đầu vào thời điểm Hoa Kỳ phải đối mặt với tình trạng được gọi là đình trệ stagflation, khi xã hội bị ảnh hưởng bởi lạm phát cao và tăng trưởng kinh tế chậm.
Nền kinh tế thế giới lúc đó lâm vào suy yếu từ cuộc khủng hoảng năng lượng toàn cầu năm 1979.
Sản lượng dầu giảm khoảng bốn phần trăm và phản ứng từ thị trường dầu mỏ khiến giá dầu thô tăng gấp đôi trong 12 tháng tiếp theo.
Giá tăng đột biến dẫn đến tình trạng thiếu nhiên liệu và xếp hàng dài tại các trạm xăng.
Trong nhiệm kỳ tổng thống của mình, ông Carter tập trung vào các vấn đề quốc tế và chính sách đối ngoại, và đã đạt được một số thành công đáng chú ý.
Ông đã ký các thỏa thuận hạt nhân với Liên Xô cũ và trao trả Kênh đào Panama.
Ông cũng giám sát thỏa thuận hòa bình Camp David giữa Israel và Ai Cập.
"Vậy thì bây giờ chúng ta hãy gác lại chiến tranh, chúng ta hãy trao tặng tất cả những người con của Abraham một nền hòa bình toàn diện ở Trung Đông mà họ đang khao khát."
Vào tháng 11 năm 1979, một nhóm sinh viên đã xông vào Đại sứ quán Hoa Kỳ tại Tehran, bắt giữ 52 con tin.
Đó là một thách thức trực tiếp đối với uy tín của nước Mỹ và vào tháng 4 năm 1980, Carter đã ra lệnh thực hiện một nhiệm vụ giải cứu bí mật đã bị thất bại thảm hại.
Một trong những chiếc trực thăng được phái đi giải cứu đã đâm vào một máy bay vận tải trong một cơn bão cát, khiến tám quân nhân Hoa Kỳ thiệt mạng.
"Cuối ngày hôm qua, tôi đã hủy một hoạt động được lên kế hoạch cẩn thận đang diễn ra ở Iran đó là đưa đội giải cứu của chúng ta đến giải thoát các con tin người Mỹ đã bị giam giữ ở đó kể từ ngày 4 tháng 11."
Cuộc khủng hoảng con tin đã chi phối những tháng cuối cùng của nhiệm kỳ tổng thống Carter và là một yếu tố chính khiến ông thua Ronald Reagan.
Các con tin cuối cùng đã được thả chỉ vài phút sau khi người kế nhiệm ông tuyên thệ nhậm chức.
Và mặc dù nhiệm kỳ tổng thống của Jimmy Carter đã kết thúc, công việc của ông mới chỉ bắt đầu.
Ông đã sáng lập Trung tâm Carter Carter Center với mục tiêu rõ ràng là đấu tranh vì hòa bình, chiến đấu với bệnh tật và xây dựng niềm hy vọng.
Trong quá trình này, ông đã trở thành người quan sát bầu cử nổi tiếng nhất thế giới.
Từ năm 1989, Trung tâm Carter đã theo dõi hơn 100 cuộc bầu cử trên toàn thế giới.
Avery Davis-Roberts là phó giám đốc Chương trình Dân chủ của Trung tâm Carter.
"Ông có thể tham gia các cuộc họp với những người không thắng cử và giải thích với họ rằng cuộc sống vẫn tiếp diễn sau khi bạn thua cuộc bầu cử, bạn vẫn có thể đóng góp cho xã hội và biến thế giới trở thành một nơi tốt đẹp hơn."
Jimmy Carter được coi là một nhà trung gian trung lập và đã giúp đàm phán lệnh ngừng bắn trong Chiến tranh Bosnia.
Và vào năm 2002, ông đã được trao Giải Nobel Hòa bình.
"Thưa quý ông, quý bà, đôi khi chiến tranh có thể là điều ác cần thiết nhưng dù cần thiết đến đâu, nó vẫn luôn là điều ác, không bao giờ là điều tốt. Chúng ta sẽ không học được cách chung sống hòa bình bằng cách giết hại con cái của nhau."
Tất cả đều ở rất xa vùng nông thôn Georgia, nơi Jimmy Carter lớn lên.
Cha ông kiên quyết ủng hộ chế độ phân biệt chủng tộc, nhưng Jimmy Carter trẻ tuổi đã kết bạn với con cái của những công nhân người Mỹ gốc Phi trong trang trại đậu phộng của gia đình.
Một số người nói rằng những trải nghiệm đó đã định hình nên sự nghiệp của cuộc đời ông.
Bác sĩ Frank Richards là chuyên gia về bệnh ký sinh trùng và bệnh nhiệt đới và làm việc tại Trung tâm Carter.
"Tôi nghĩ rằng sự quan tâm của Tổng thống Carter đối với một số bệnh mà tôi nghiên cứu, đó là các bệnh của người nghèo, bắt nguồn từ thời thơ ấu của ông, từ cách nuôi dạy của ông. Ý tôi là, mẹ của ông là một y tá và họ sống ở một vùng của Georgia, nơi có rất nhiều bệnh xảy ra những căn bệnh mà chúng tôi nghiên cứu."
Mỗi năm, Jimmy Carter đã dành một tuần lễ trong quỹ thời gian của mình để xây nhà cho người nghèo với tổ chức Môi trường sống cho nhân loại - Habitat for Humanity.
Sau khi ông vào viện dưỡng lão vào tháng 2 năm 2023, mọi người đã chọn vinh danh ông bằng cách để hoa bên ngoài Thư viện và Bảo tàng Tổng thống Jimmy Carter ở Atlanta.
"Với tôi, cảm giác mà tôi có về Jimmy Carter là ông ấy có một trái tim nhân hậu. Và như tôi đã nói, ông ấy vì mọi người. Và ông ấy vì hòa bình. Và thật vinh dự khi được ông ấy phục vụ với tư cách là tổng thống."
"Tôi nghĩ ông ấy là một trong những tổng thống tốt nhất mà chúng ta từng có trong cuộc đời này. Tôi nghĩ ông ấy đã làm rất tốt vai trò tổng thống. Và tôi nghĩ rằng những mục tiêu mà ông ấy đã thực hiện kể từ khi trở thành tổng thống cũng thực sự ấn tượng."
Tổng thống Jimmy Carter đã có những đóng góp quan trọng đối với cộng đồng người tị nạn Việt Nam, đặc biệt là trong thời kỳ sau sự sụp đổ của Sài Gòn vào năm 1975. Khi hàng triệu người Việt Nam, đặc biệt là thuyền nhân hay được gọi là "boat people", di tản khỏi đất nước sau cuộc chiến tranh Việt nam, Tổng thống Carter đã chỉ đạo chính phủ Mỹ thực hiện một chương trình tiếp nhận người tị nạn lớn.
Dưới nhiệm kỳ của ông, Mỹ đã chấp nhận một số lượng lớn người tị nạn Việt Nam, giúp họ tìm được nơi cư trú và cơ hội mới tại Mỹ. Chính quyền Carter không chỉ tạo ra các chương trình di dân, mà còn giúp đỡ trong việc tái định cư và hỗ trợ các gia đình tị nạn hòa nhập vào cộng đồng Mỹ. Carter cũng thúc đẩy các sáng kiến nhân đạo quốc tế và khuyến khích các quốc gia khác tham gia vào công cuộc tiếp nhận và hỗ trợ người tị nạn.
Đạo luật Tị nạn năm 1980 (The Refugee Act of 1980) được thông qua dưới thời Tổng thống Carter, đã tạo ra khuôn khổ pháp lý cho việc tiếp nhận người tị nạn vào Mỹ, bao gồm cả người tị nạn Việt Nam.
Trong cuốn sách "The Boat People: A History of the Vietnamese Refugee Crisis" by C. A. D. P. M. nghiên cứu về cuộc khủng hoảng tị nạn của người Việt Nam, nêu rõ sự giúp đỡ của Mỹ, đặc biệt là chính quyền Carter, trong việc giải quyết cuộc di tản của người Việt Nam.
Những hành động này của Carter đã giúp đỡ hàng trăm nghìn người Việt Nam thoát khỏi hoàn cảnh nguy hiểm và bắt đầu một cuộc sống mới tại Mỹ và các quốc gia khác.
Bee Nguyen, cựu dân biểu tiểu bang Geogia và thành viên của đảng Dân chủ, là con của những người tị nạn Việt Nam. Bà cho biết, mặc dù cha mẹ bà tự nhận mình là người bảo thủ, nhưng họ dành cho Tổng thống Carter sự ngưỡng mộ nồng nhiệt như bà. Viết trên trang cá nhân X bà chia sẻ:
"Cả gia đình tôi đều yêu mến Tổng thống Carter, và chúng tôi mãi mãi mang ơn ông vì Đạo luật Người tị nạn năm 1980, đạo luật đã giúp hàng chục ngàn người tị nạn Việt Nam xây dựng lại cuộc sống của họ tại Hoa Kỳ."
Jimmy Carter đã kết hôn với vợ là Rosalynn và họ sống với nhau hạnh phúc suốt 77 năm cho đến khi bà qua đời vào ngày 19 tháng 11 năm 2023 ở tuổi 96.
Trong lễ tang của mẹ, con gái Amy Carter của ông bà đã đọc bức thư tình mà chàng trai Jim Carter đã gửi cho cô gái Rosalynn Carter khi ông đang phục vụ trong Hải quân cách đây hơn 70 năm.
"Em yêu, mỗi lần trở về sau mỗi chuyến xa em, anh đều rất náo nức và khám phá ra em tuyệt vời đến nhường nào. Khi anh xa em, anh cố gắng tự thuyết phục mình rằng em thực sự không, có thể không ngọt ngào và xinh đẹp như anh nhớ. Nhưng khi anh gặp em, anh lại yêu em một lần nữa. Điều đó có vẻ lạ với em không? Đối với anh thì không. Tạm biệt em yêu. Hẹn gặp lại vào ngày mai. Jimmy."
Trong một cuộc phỏng vấn năm 2015, Jimmy Carter đã nói về sự quan trọng của cuộc hôn nhân của mình.
Nhà báo: "Hãy cho chúng tôi biết, chia sẻ với chúng tôi, điều gì khiến ngài tự hào nhất và có điều gì mà ngài nghĩ rằng mình sẽ làm khác đi hoặc ước rằng giá tôi không làm điều đó?
Jimmy Carter: "Điều tuyệt vời nhất mà tôi từng làm là kết hôn với Rosalynn. Đó là đỉnh cao của cuộc đời tôi."
Tổng thống Joe Biden đã mô tả Carter là người đàn ông "có nguyên tắc, đức tin và sự khiêm nhường" trong khi Tổng thống đắc cử Donald Trump nói rằng người dân Mỹ mang ơn Carter.
Cựu tổng thống Bill Clinton nói Carter 'sống để phục vụ người khác".
Jimmy Carter có 4 người con là Jack, Chip, Jeff và Amy, 11 đứa cháu và 14 đứa chắt.
Ông thọ 100 tuổi.
Đồng hành cùng chúng tôi tại và cập nhật tin tức ở Nghe SBS Tiếng Việt trên ứng dụng miễn phí SBS Audio, tải về từ hay
