اسکان افغان‌ها در آسترالیا به دهه ۱۸۶۰ بر می‌گردد. این زمانیست که ساربانان افغان بخاطر کمک در اکتشافات Burke and Wills ، احداث خطوط آهن و امکانات مخابراتی به آسترالیا آورده شدند.
قبل از ورود افغان‌ها به آسترالیا، ساکنین اروپایی که از سال ۱۷۸۸ با کشتی‌های حامل محکومین بریتانیایی به آسترالیا آمده بودند، برای حمل و نقل از اسب‌ها و حیوانات دیگر استفاده می‌کردند. در سال‌های ابتدائى اسکان نخستین مهاجرین سفید پوست بریتانیایی، اسب‌ها و در بعضی مواقع گاو‌ها برای حمل و نقل کافی بودند، اما با گذشت زمان، کشف مناطق بیشتر و اکتشافات بلندپروازانه سفیدپوستان بریتانیایی این حیوانات موثریت خود را از دست می‌دادند. بخصوص حین سفر به مناطق صحرایی و دور دست آسترالیا.
تام مک‌نایت در کتاب خود The camel in Australia می‌نویسد که برای نخستین بار در ماه فبروری ۱۸۳۷ شترها به آسترالیا معرفی شدند. این کتاب در سال ۱۹۶۹ از سوی مطبعه‌ای پوهنتون ملبورن چاپ شده است. آقای مک‌نایت می‌نویسد که حکومت نیو ساوت ویلز یادداشتی را از یکی از کارمندانش در بارۀ استفاده از شترها دریافت کرد که در آن پیشنهاد استفاده از شترها در سفرهای طولانی صحبت شده بود.
برگشت بورک، ویلز و شاه به محل اقامت شان در ملبورن، ۱۹۸۱ Credit: State Library of South Australia
اما با توجه به مشکلات وارد کردن شترها در آن زمان این موضوع تا چندین سال خفته ماند تا این‌که در ماه جون ۱۸۵۸ چارلس هیروی بگویت یک بزرگ آسترالیای جنوبی، عضو پارلمان و مالک معدن، در باره استفاده از شترها در استخراج معادن مس در روزنامه‌ای محلی مطلبی نوشت.
پس از نشر این مطلب توجه دوباره به شترها جلب شد و برای نخستین بار در سال ۱۸۶۰، ۲۴ شتر از طریق بندر کراچی به ملبورن آورده شدند تا در اکتشافات Burke and Wills از آنها استفاده شود. سه تن ساربانان این شترها را همراهی می‌کردند.
وحیدالله ویسی سفیر کبیر افغانستان برای آسترالیا می‌گوید که ورود افغان‌ها به آسترالیا در نتیجۀ انعقاد قرارداد میان حکومت‌های آن وقت افغانستان و آسترالیایی‌های بوقوع پیوست.
او به بخش دری اس‌بی‌اس گفت: «یک تعداد قرارداد‌ها با حکومت صورت گرفته بود که این افغان‌ها را به آسترالیا بیاورند. زمام‌داران آن وقت امیر عبدالرحمن خان و امیر حبیب‌الله خان و قبل از آنها امیر شیرعلی خان، توافقات رسمی را انجام داده بودند.»
وحیدالله ویسی سفیر افغانستان برای آسترالیا Credit: Afghanistan Embassy Canberra
داکتر نوراحمد خالدی متخصص احصائیه و نفوس است و در بخش تاریخ نیز آثارى دارد. او در گفتگو با اس‌بی‌اس دری تأکید كرد که افغان‌ها برای بار اول به منظور سهیم شدن در اکتشافات Burke and Wills به آسترالیا آورده شدند.
او می‌گوید: «برای بار اول افغان‌ها که بحیث ساربانان یا شتربانان به آسترالیا آمدند، در سال ۱۸۶۰ دعوت یا استخدام شدند تا در اکتشافات Burke and Wills سهم بگیرند.»
«تمام آسترالیا را کشتی‌های مکتشفین گشته و آسترالیا را نقشه کرده بودند. می‌خواستند از ملبورن از طریق زمین نفر روان کنند تا ببینند که ساختمان جغرافیایی چگونه است، زمین‌های زراعتی چگونه است و کدام منابع طبیعی وجود دارند.»
«برای این‌کار تصمیم گرفتند تا هیئتی را روان کنند. اما چون را‌ه موتر وجود نداشت، نمی‌توانستند به اکتشاف خود ادامه دهند. پس از آن تصمیم به آوردن شتربانان گرفتند، تا اعضای هیئت با استفاده از شتر به مناطق صعب‌العبور بروند.
داکتر نوراحمد خالدی، متخصص احصائیه و نفوس Credit: Supplied
او می‌گوید که انگلیس‌ها با استفاده از سابقه خود در افغانستان و هند بریتانوی به شترها و شتربانان آشنایی داشتند و تصمیم گرفتند تا آنها را به آسترالیا نیز بیاورند.
او افزاید: «مردمانی‌که در جنگ‌های افغان انگلیس اشتراک داشتند، افغانستان و مردمش را می‌شناختند و در باره شترها معلومات داشتند. پیشنهاد می‌کنند تا از شترها استفاده و از افغان‌های که همراه شان بوده اند، استفاده شده و به آسترالیا آورده شوند، تا در قسمت اکتشافات آسترالیا با آنها همکاری کنند.»
بندر اگوستا یا Port Augusta Credit: State Library of South Australia
دوکتور مجیب عابد در رشتۀ تاریخ معاصر افغانستان، مطالعات صلح و تیوری‌های سیاسی پی‌اچ‌دی دارد، و فعلاً در پوهنتون کاتولیک آسترالیا در برزبن روابط بین‌الملل را تدریس می‌کند. او با تشریح وضعیت شتربانان و دليل آوردن شان به آسترالیا، می‌افزاید که همه اين شتربانان افغان نبودند، بلکه اقوام دیگر آسیای جنوبی را نیز شامل می‌شد.
آقای عابد می‌گوید: «لیبلی‌را که می‌شود بشکل بسیار آسان‌اش بر شتربانان بزنیم، لیبل افغان است. اما در واقعیت ما خبر داریم، آن‌هایی‌که بنام شتربانان افغان یاد می‌شوند، تمام شان از افغانستان نیستند.»
«یک تعداد شان از افغانستان هستند و ما خبر داریم و می‌شود که سوانح تاریخی شان را مطالعه کرد، اما یک تعداد دیگر شان از هند بریتانوی می‌آیند، از خیبرپختونخوا می‌آیند، بلوچ هستند، از امپراتوری عثمانی می‌آیند از امپراتوری فارس می‌آیند و...»
«برای ما افغان‌ها آسان نیست که سر این مسایل و تاریخی را که برای مدت طولانی دعوا داریم که از ما است و نسبت به دیگران با آن آشنایی بیشتر داریم و قرابت احساس می‌کنیم، این گونه غور کنیم، اما جای دارد که این بحث باز شود.»
داکتر مجیب عابد استاد پوهنتون کاتولیک آسترالیا در برزبن Cridet: The University of Melbourn
خانم استیونس می‌نگارد که اول آنها بنام سیپویس نامیده می‌شدند. اسیپویس کلمه بود که به مردمى اطلاق می‌شد كه در اردوی هند بریتانوی خدمت کرده بودند . اما پس از آن شتربانان به نام اصلی شان؛ یعنی افغان‌ها یاد می‌شدند.
با گذشت زمان این مردان به حيث هندی‌ها، پاکستانی‌ها، پنجابی‌ها و یا هم بلوچ‌ها خوانده شده و هویت واقعی شان به حيث افغان‌ها تقريباً به فراموشى سپرده شد
خانم استیونس در ادامه می‌نگارد که اکثریت این مردان، افغان‌ها و پشتون‌های از قبیله‌های مختلف جغرافیای قرن ۱۹ افغانستان که ساحه وسیع را دربر می‌گرفت یا افغانستان کنونی و یا هم آن‌سوی خط دیورند بودند، که در آن زمان وجود نداشت.
اکثریت مردانی‌که بحیث شتربانان به آسترالیا آمده اند در اسناد دولتی آسترالیا ساكنين ساحات نزدیکی کابل، و یا نزدیکی قندهار که هر دو شهرهای بزرگ و عمده افغانستان هستند یاد شده اند. هم‌چنان در این اسناد آنها به مناطق در نزدیکی پیشاور؛ شهری‌که قبل از امضا معاهده دیورند در سال ۱۸۹۳ جزء خاک افغانستان بود و یا هم نزدیکی کراچی بندری‌که قبل از امضای معاهده دیورند مرتبط به افغانستان بود و بسيارى پشتون‌ها به منظور کاریابی به آن‌جا رفت و آمد داشتند مربوط دانسته شده اند.
خانم استیونس استدلال می‌کند که اکثریت این مردان به زبان پشتو و یا دری صحبت می‌کردند که هر دو زبان متعلق به افغانستان است.
تا کنون نیز بر سنگ قبرهای این مردم نوشته‌های دری و عربی دیده می‌شود.
با توجه به اين استدلال ، گفته می‌توانیم که تمام شتربانانی‌که به آسترالیا آمدند افغان بودند و متعلق دانستن آنها مسخ تاریخ خواهد بود .
.بندر آگوستا: چهار شتر که بارهای سنگین راه‌آهن را حمل می‌کنند ۱۹۱۶ Credit: State Library of South Australia
شمارى از ساربانان پس از ختم قرارداد کاری، به افغانستان و مناطقی‌که از آن‌جا آمده بودند، برگشتند اما یک تعداد شان در آسترالیا باقی‌ماندند.
داکتر نوراحمد خالدی می‌گوید، افغان‌های‌که در آسترالیا باقی ماندند شهرک‌های کوچک خود را ساختند که بنام Ghan Towns یاد می‌شدند و فرهنگ و دین خود را حفظ کردند.
اما با این حال مشکلات خود را نیز داشتند.
سید فهیم هاشمی در مورد مشکلات این ساربانان می‌گوید: «در اجتماع، افغان‌های ساربان از شهرها بسیار منزوی بودند. به این معنی که مصروف کارهای خود بودند و سفرهای دور و دراز داشتند.»
سید فهیم هاشمی فلم‌ساز افغان Credit: Supplied
«این وضعیت تا زمانی ادامه داشت که با مردم ابورجینل تلفیق شده و ازدواج‌ها صورت می‌گیرد و فامیل‌دار می‌شوند.»
ساربانان باقی‌مانده در آسترالیا با زنان بومی و یک تعداد شان با زنان اروپایی ازدواج کرده و تشکیل خانواده دادند.
در قسمت بعدی این سلسله پادکست به خانواده‌های ساربانان و اولادهای شان پرداخته خواهد شد.
