Neeg txum tim tej lus: Ib co paj ntaub/tej khoom fiab ntos/fiab txog kab lis kev cai thiab cim thawj

AIATSIS Paper and Talk_Linguist with PKKP Aboriginal Corporation, Pinikura language group (Pilbara region, WA)_credit AIATSIS.JPG

AIATSIS Paper and Talk_Linguist with PKKP Aboriginal Corporation, Pinikura language group. Credit: AIATSIS

Tsis hais ib tug twg uas tuaj tshiab rau Australia yeej pom tias tseem ceeb npaum li cas yuav rau khaws yus tej lus cia kom tsis txhob ploj. Lus yog ib feem tseem ceeb ntawm yus tej kab lis kev cai thiab Australia tej neeg txum tim tej lus los yeej tsis txawv dab tsi, vim yog tej yam pab kom tej neeg sib cuag tau nrog lawv lub teb chaws thiab poj koob yawm koob tej txuj ci. Tsis tas li ntawd los lus yeej qhia txog Australia ntau cov neeg txum tim sib txawv. Tam sim no ces yeej tseem hais neeg txum tim tej lus ntau tshaj 100 hom thoob teb chaws Australia. Thiab muaj ib txhia ces tsuas muaj ib co neeg tsawg tsawg hais lawm xwb, tej lus feem ntau ces yog cov lus uas twb yuav ploj los sis yog tej lus uas ntshe yuav plam mus tag ib txhia lawm. Tab sis kuj yeej tseem muaj peev xwm pab ceev tau ntau yam lus thiab. Nyob rau toom xov xwm kaw ua suab Australia Explained (Tshab txhais txog Australia) no peb yuav mus txheeb txog ntau yam lus neeg txum tim sib txawv uas tab tom pab kom ceeb txuag tau cia.


Ntsiab lus tseem ceeb:
  • Tam sim no ces peb tej neeg txum tim yeej hais lawv cov lus ntau tshaj 100 hom.
  • Muaj ntau yam lus ces yuav ploj los sis yog yuav plam mus ib txhis.
  • Raws li tsab ntawv cej luam National Indigenous Languages Survey qhia ces muaj 31 lub zej zog tab tom los pab kom rov qab hais tau lawv tej lus.
SBS yuav pab kom koj muaj peev xwm ua tau lub neej tshiab ntawm lub teb chaws Australia no - txheeb tau txhua toom xov xwm tau ntawm .

Yeej muaj ib hom lus twg siv tsi ntsees rau ib co neeg twg los yog ib thaj chaw twg — thiab yeej tau hais tias lub teb chaws yog lub tsim ib yam lus twg.

Cathy Trindall ces yog tus lwm tswj lub koom haum Aboriginal Languages Trust, uas nws hais tias lus yog ib feem tseem ceeb heev ntawm lub cim thawj. Vim lus yog cov pab kom tej neeg sib cuag tau nrog poj koob yawm ntxwv tej txuj ci thiab yog yus paub lus lawm ces yuav yog ib cov hauj lwm kab lis kev cai.

Nws hais tias ''Vim lus yog tej yam qhia tias kuv yog leej twg,''

“Kuv yeej yog ib tug txaus siab puv npo ua ib tug neeg txum tim caj ceg neeg Gomeroi Murri Yinnar ntawm sab qaum teb hnub poob NSW, ntawm lub zos Narrabri ntawm black soil planes, thiab kuv yeej paub tias kuv yog ib tug neeg ntawm lub zos no vim kuv lub npe, luv tej lus kuv tej kab lis kev cai qhia li ntawd thiab kuv yog ib feem ntawm qhov chaw ntawd.''

Tab sis ho yuav muaj dab tsi tshwm sim yog tias yus tau lus ho raug muab tshem tawm ntau yus mus lawm? Tej no yog ib cov kev paub kev pom uas tej neeg txum tim tau ntsib.
AIATSIS Paper and Talk_Kukatj language group_credit AIATSIS.jpg
AIATSIS Paper and Talk_Kukatj language group. Credit: AIATSIS

Neeg txum tim hais peb tsawg hom lus ntawm Australia?

Ua ntej yuav muaj tej neeg European tuaj pib neej tshiab ntawm Australia no ces neeg txum tim yeej hais ntau pua hom lus thoob plaws Australia no.

John Gibbs uas txaus siab hlo lees tias nws yog tib tug txiv neej neeg txum tim caj ceg neeg Wiradjuri ntawm Western NSW, ces yog tus tswj cov hauj lwm Research and Education Group ntawm AIATSIS, uas yog lub koom haum teeb txheeb Australian Institute of Aboriginal and Torres Strait Islander Studies. Nws hais tias kuj muaj ntau muaj ntau txoj xub ke sib txawv coj los txheeb tej lus ntau yam thiab.

Nws tshab txhais tias “Yog thaum yus xam tias tej lus ntawm ib tug neeg txawv deb heev ntawm lwm lub zos ua rau lawv tsis totaub tias yus hais dab tsi lawm, ces yeej pom tias muaj tej lus no ntau tshaj 250 hom,''

''Tsis tas li ntawd los, lus yeej yog ib co cim qhia txog ib lub teb chaws twg thiab. Txawm tias tej lus Askiv uas neeg Australia siv thiab tej lus Askiv uas neeg Meskas siv yeej yog tib yam lus xwb, tab sis Australia yeej sib ib hom lus twg ntau dua lwm hom thiab. Thiab yog yus txheeb tej lus raws tej cim thawj ntawm ib lub teb chaws twg, ces yeej ua rau muaj tej lus li ntawm 600 txog 800 hom sib txawv uas tau siv ntawm Australia no diam.''

Tab sis yeej tau muaj tej lus no tsawg heev tuaj txom qab tej neeg European tau tuaj pib lub neej tshiab lawm.

Lub koom haum AIATSIS tsab ntawv cej luam qhia tias tam sim no tau tab tom muaj 123 hom lus cawm kom rov qab siv tau txuas ntxiv, suav tej lus ntau yam sib txawv ntawm cheeb tsam Torres Strait nrog thiab.

Leonora Adidi uas yog ib tug kws ntawv thiab yog tus neeg txhais lus ntawm Torres Strait Islands hais tias ntawm sab hnub poob thiab plawv Torres Strait ces tej neg yeej hais tej lus li stau teev tias yog ib hom lus neeg txum tim Aboriginal.

Nws hais tias ''Cov lus hais ntawm sab hnub tuaj ntawm Torres Strait ces yog hais lus Papua ... uas peb yeej tsis sib totaub li.''

Txuas ntxiv ntawd los yeej tseem muaj ntau yam lus ncau ntxiv thiab li cov lus Torres Strait Island Creole, los yog Yumplatok, uas yog ib co lus zej zog siv tsis ntev los no thiab. Raws li Australian Bureau of Statistics (ABS) hais, ces tam sim no yog neeg txum tim ib co lus uas muaj neeg siv coob tshaj plaws, vim twb muaj neeg txog li 7,000 tus siv tej lus no lawm.
Teacher And Her Female Students
Tej me yes ntxhais hluas neeg Aboriginal tab tom zaum nraum zoov uas tshav ntuj nrog lawv tus lees kais qhia ntawv ntawm teb chaws Australia. Credit: SolStock/Getty Images

Tej lus ploj dua twg tag lawm?

Tom qab tej neeg Following European tau tuaj pib neej tshiab ntawm teb chaws Australia no ces kuj tau ua rau neeg txum tim ntau yam lus cia li ploj lawm vim tej cai assimilation policies uas tau siv rau lub caij ntawd uas tau yuam cai/tshem tej me nyuam neeg txum tim tawm ntawm lawv tsev neeg thiab tej zejzog mus tu rau lwm qhov chaw.

Ces tej neeg txum tim thiaj raug txwv tsis pub hais lawv tej lus. Tab sis yeej tseem muaj ib txhia nyiag hais lawv tej lus thiab qhia lawv tej lus rau ntau phaum hluas.

Niaj hnub no ces tej lus feem ntau uas tseem muaj neeg hais thoob teb chaws Australia thiab ntawm Torress Strait ces yog tej laus hais lawm xwb. Thiab kuj pom tias muaj 100 hom lus ces raug xam tias yog cov lus uas yuav ploj lawm, thiab tsuas muaj 12 hom lus yog cov uas thiaj tseem muaj tej me nyuam yaus hais tau tam li yog thawj hom lus lawm xwb.

Thiaj pom tau tias muaj ntau yam lus uas tsis tshua muaj neeg hais lawm raug xam tias ''yog cov lus uas tsis tshua muaj neeg siv lawm.''
Peb muab tej lus uas tsis muaj neeg hais los tau ib lub caij twg ntev lawm hu tias ''yog cov lus tsis muaj neeg siv ntxiv lawm', tab sis kuj tseem tsis tau ploj los sis plam kiag thiab. Tos hais li ntawd los vim yog tej yam uas zoo li tseem pw tsaug zog thiab yeej tseem yuav rov qab tsim sawv los ntxiv.
John Gibbs, AIATSIS

Cov lus uas rov qab tsim sawv los

Xyoo 2017 ces tau tsim tsab cai Aboriginal Language Act los pov puag neeg txum tim thawj hom lus ntawm NSW.

Tsab cai no lees paub tias tej lus yog ib feem ntawm NSW tej puav pheej kab lis kev cai. Thiab neeg txum tim yog tej tswv ntawm tej lus thiab muaj cai yuav txhawb nqa kom rov qab siv tau los yog ceev txuag cia.

Tab sis kuj tab tom tau muaj ib co kev pauv hloov tshiab lawm thiab.

Cov kev teeb txheeb National Indigenous Languages Survey uas tau teeb txheeb tsis ntev los no tau txheeb tau tias muaj 31 lub zejzog thoob teb chaws tab tom txhawb nqa lawv tej lus thiab kuj tau rov qab muaj neeg hais lawv tej lus coob ntxiv tuaj lawm.
Tab sis raws li Aunty Leonora hais ces kuj muaj ntau yam teeb meem sib chaw sib chaw rau cov kev ceev txuag ib hom lus neeg txum tim twg cia kom tsis txhob ploj thiab, vim tej neeg txum tim los kuj tsis yog ib co uas nyias hais nyias tib yam lus nkaus xwb thiab.

Txhais tias txawm tias muaj ib txhia lus rov qab muaj neeg siv coob ntxiv tuaj los lwm cov ces tsuas muaj ib txhia neeg tsawg tsawg thiaj siv xwb thiab.

Nws hais tias “Kuj tseem muaj teeb meem nyuaj ntau yam rau cov kev pab thiab tej twj uas yuav coj los pab tej programs uas siv thoob teb chaws no coj los pab cawm tej lus ntawd thiab vim tej lus ntawd tsis yog tib cov lus uas muaj tib co neeg thiaj hais nkaus xwb.''
2024 Paper and Talk Participants, AIATSIS, and Living Languages. Photo AIATSIS.jpg
2024 Paper and Talk Participants, AIATSIS, and Living Languages. Credit: AIATSIS

Lub lub hauj lwm ntawm lub koom haum AIATSIS

Lub koom haum AIATSIS Centre for Australian Languages (ACAL) ces yeej ua hauj lwm ua ke nrog tej zejzog los pab cawm thiab khaws tej lus cia kom rov qab siv tau.

Lub koom haum AIATSIS yeej khaws tej ntaub ntawv uas xub sau, tej journals thiab tej suab lus thiab yeeb yaj kiab uas yees tseg cua ntawm tej neeg European uas xub tuaj txheeb teb chaws thaum ntxov uas tau ntsib muaj feem cuam tshuam nrog Australia tej neeg txum tim Aboriginal and Torres Strait Islander cia. Thiab yeej muaj tej no rau zej zog tej tub koom siab tau saib tau nyeem.

ACAL los kuj tsu pab nyiaj los tsim tej workshop hu ua 'Paper and Talk', kom tej neeg teeb txheeb tau mus rau ntawm lub chaw teeb txheeb no kom tau siv tej khoom los los teeb txheeb txog tej lus nrog tej kws ntawv uas paub zoo txog tej hauj lwm no thiab.

John Gibbs hais tias ''Thaum xaus 2 limtiam lawm ces lawv kuj tau tsim tau ib co xov xwm txog ib yam lus twg thiab coj rov qab mus rau ib lub zejzog twg pib rov qab los pib ceev txuag lawv tej lus.''

Tsis tas li ntawd los lub koom haum AIATSIS kuj tau pab nyiaj los . ntau tshaj 20 hom lus thiab.
Warlpiri Dictionary_AIATSIS.jpg
Warlpiri Dictionary

Txhawb nqa kom rov qab hais thiab siv ib hom lus twg ntawm tej teej kawm

For languages to thrive, they must be spoken by children.

Xyoo 2022 ces tau qhib lub teej kawm Gumbaynggirr Giingana Freedom School — uas yog neeg txum tim thawj lub teej kawm qhia ob hom lus ntawm NSW.

Cathy Trindall tus tub xeeb ntxhwv thiaj yuav mus kawm xyoo no thiab raug lees paub tias yog ib cov kev kawm qhia ntau yam tsis hais kev kawm, kev xav thiab kab lis kev cai ua ke.

Nws hais tias “Tsis yog tsuas kawm kom paub txog lub npe ntawm tej ntses dolphins los yog ntses whales xwb. Qhov lawv yuav kawm ces yog qhov tia seb lawv puas mus ncig ib qho qhov twg, kom lawv totaub txog tej dab neeg ntau yam txog tej tswv tsim tej txuab zeej txuab sim. Kom lawv nkag siab tias tej ntses dolphins tsuas yog ib feem ntawm tej dab neeg uas pab kom lawv rov qab sib cuab tau nrog tej chaw uas lawv yog ib feem los yog tej chaw uas qhia tias lawv yog leej twg xwb.”
A classroon at The Gumbaynggirr Giingana Freedom School in New South Wales (NSW).
A classroon at The Gumbaynggirr Giingana Freedom School. Credit: SUSAN

Siv cov kev txhais lus thiab txhais ntawv los ceev txuag thiab pov puag lus

Txij xyoo 2012 los ces lub koom haum haiv uas muaj cai txhais lus thiab txhais ntawv (National Accreditation Authority for Translators and Interpreters - NAATI) tau ua hauj lwm nrog tsoom fwv Australia thiab neeg zejzog txum tim tej koom los ua nws cov hauj lwm Indigenous Interpreting Project kom muaj tej neeg ua hauj lwm txhais lus ntau tuaj ntxiv.

Lub hom phiaj yog kom tag nrho txhua haiv neeg txum tim tau koom thiab muaj cai siv lawv tej lus ntawm teb chaws Australia.

Lavinia Heffernan ces yog ib tug neeg txhais ntawv Pintupi-Luritja thiab yog tus neeg NAATI certified interpreter uas txhais hom lus no.

Nws hais tias “Peb yeej ua hauj lwm nrog tej neeg uas tsis hais lus Askiv ua thawj hom lus... uas tej zaum lus Askiv tsuas yog hom lus 5 los yog hom lus rau uas lawv siv xwb,”

“Tam sim no ces yeej muaj 96 tus kws txhais lus Aboriginal and Torres Strait Islander muaj ntaub ntawv txhais lus ntawm 27 hom lus.”

Tsis ntev los no los Lavinia kuj tau mus koom lub rooj sab laj nrog tej neg txhais lus thiab txhais ntawv, uas yeej tau pom tej dag neeg muaj ntsis zoo sib xws li no ntawm tej neeg tsiv teb tsaws chaw thiab tej neeg txum tim thiab.

“Peb yeej tau yug los tam li tej me nyuam yaus los txhais lus...Peb yeej yog tus neeg nruab nrab uas txhais lus pab rau peb tsev neeg, thiab yeej hnov lawv tej dab neeg uas lawv qhia muaj ntsis sib xws li peb tej rau lub caij peb loj hlob thiab.”
Subscribe los yog caum mloog tej xov xwm kaw ua suab Australia Explained kom paub txog ntau yam xov xwm tseem ceeb thiab tej lus taw qhia kom koj pib tau lub neej tshiab ntawm teb chaws Australia.

Yog tias koj muaj ib co lus nug dab tsi los yog muaj ib co tswv yim dab tsi? Ces xa email rau peb rau ntawm 

Mloog tau hnub zwj Teeb (Thursday) 6 pm, hnub zwj Hnub (Sunday) 11 am, koom tau ntxiv ntawm , , , los yog . Download thiab mloog , caum Pod follw los yog lwm cov podcasts platforms (, ).

Share